فلسفه حرام بودن برخی از خوراکی ها و نوشیدنی ها چیست؟

Question

1. فلسفه حرام بودن بعضی از خوراکی ها و نوشیدنی ها چیست؟
2. تاثیر میوه ها و غذاها بر خلق و خوی چیست؟

Answer 1

با عرض سلام و سپاس بابت مطرح نمودن پرسشتان در شیعه سِی
خوردنی‌های حرام در آیات قرآن (سوره بقره و مائده) - بخش اول
خداوند با آفرینش انسان، رزق و روزی او را هم همراهش آفریده است. همانطوری که غذا در رشد و تقویت جسم انسان تأثیر می‌گذارد، در روح و روان او هم اثر به سزایی دارد، از این رو خداوند حکیم و متعال، بعضی خوردنی‌ها را بر ما حرام کرده است تا اثرات بد آنها در بدن و روح ما تأثیرگذار نباشد.
اگرچه علم امروز اثرات منفی غذاهای حرام در روح و روان انسان را کمتر متوجه شده، امّا اثرات منفی بعضی از آنها در سلامتی جسم انسان را به خوبی ثابت کرده است و این خود دلیلی بر اعجاز علمی قرآن می‌باشد. در قرآن کریم آیات متعددی درباره خوردنی‌های حرام ذکر شده است، و ما در این بحث به بررسی آن خوردنی‌ها در دو سوره بقره و مائده می‌پردازیم.

 

 خوردنی‌ های حرام
مواد و غذاهایی كه خداوند آنها را در دو سوره بقره و مائده بر ما حرام كرده است، عبارتند از:
1- مردار
منظور از مردار، مرده‌ی هر حیوانی است که خدا، گوشت آن را حلال نموده است، خواه از چهارپایان باشد یا پرندگان؛ و نیز وحشی یا اهلی بودن تفاوت نمی‌کند. با این بیان، خوردن «مردار» و بهره‌وری‌های دیگر از آن حرام است.
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ‏...»[1] «مردار بر شما حرام شده است.»

فلسفه تحریم گوشت مردار
بدون شك خداوند حكیم بدون دلیل چیزی را حرام نمی‌كند، از این رو اگر گوشت مردار را حرام كرده است، به دلیل مفاسد و مضراتی است كه در آن وجود دارد.
افزون بر این كه پیشوایان دین در روایات اسلامى زیان‌هاى مردار را یادآور شده‌اند، پیشرفت‌هاى علمى بشر نیز پرده از روى آن مضرات برداشته است.
در این باره امام صادق علیه السلام فرمود:
«اما المیتة فانه لم ینل منها احد الا ضعف بدنه، و ذهبت قوته، و انقطع نسله و لا یموت آكل المیتة الا فجاة»[2]     
«به كسی از گوشت مردار نمی‌رسد، مگر آنكه بدنش ضعیف و نسلش قطع می‌شود و خورنده گوشت خوك به طور ناگهانی می‌میرد.»این مفاسد ممكن است به خاطر آن باشد كه دستگاه گوارش نمى‏تواند از مردار خون سالم و زنده بسازد، افزون بر آن، مردار كانونى است از انواع میكرب‌ها، اسلام علاوه بر اینكه خوردن گوشت مردار را تحریم كرده، آن را نجس هم دانسته تا مسلمانان كاملا از آن دورى كنند.[3]

 2- خون
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُم ‏... الدم ...»[4]«خون بر شما حرام شده است.»
در جاهلیت، خون حیوان را بر روده‌ی بزرگ آن می‌ریختند و پس از آماده ساختن می‌خوردند. امّا با نزول قرآن شریف، خون ریخته شده تحریم گردید، امّا اندک خونی که به گوشت آلوده می‌شود و یا خونی که در جگر سیاه به صورت گوشت درآمده، روا شناخته شد.

 حکمت تحریم خوردن خون
خون‌خوارى هم زیان جسمى دارد و هم اثر سوء اخلاقى، چرا كه خون از یك سو ماده كاملا آماده‏اى است براى پرورش انواع میكرب‌ها.
تمام میكرب‌هایى كه وارد بدن انسان مى‏شوند به خون حمله مى‏كنند، و آن را مركز فعالیت خویش قرار مى‏دهند، به همین دلیل گلبول‌هاى سفید كه پاسداران و سربازان كشور تن انسان هستند همواره در منطقه خون پاسدارى مى‏كنند تا میكرب‌ها به این سنگر حساس كه با تمام مناطق بدن ارتباط نزدیك دارد راه پیدا نكنند، مخصوصا هنگامى كه خون از جریان مى‏افتد و به اصطلاح مى‏میرد، گلبول‌هاى‏ سفید از بین مى‏روند و به همین دلیل میكرب‌ها كه میدان را خالى از حریف مى‏بینند به سرعت زاد و ولد كرده گسترش مى‏یابند، بنا بر این اگر گفته شود خون به هنگامى كه از جریان مى‏افتد آلوده‏ ترین اجزاى بدن انسان و حیوان است، گزاف گفته نشده است.

از سوى دیگر امروز در علم غذاشناسى ثابت شده كه غذاها از طریق تاثیر در غده‏ها و ایجاد هورمون‌ها در روحیات و اخلاق انسان اثر مى‏گذارند، از قدیم نیز تاثیر خون‌خوارى در قساوت و سنگدلى به تجربه رسیده، و حتى ضرب المثل شده است.[5]

امام صادق علیه السلام در این باره فرمود:
«خداوند خون را حرام كرد، زیرا [تغذیه از خون] سبب فساد بدن‌ها و موجب پیدا شدن آب زرد و بوى متعفّن دهان و بد بو شدن شخص و بد خلق شدن وى و سخت دل شدن و كم مهر گردیدن نسبت به دیگران مى‏گردد حتى كار به جایى مى‏رسد كه فرزند به واسطه تغذیه از آن پدر و دوست و همسرش را به قتل مى‏رساند.»[6]

 3- گوشت خوک
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُم ‏... و لحم الخنزیر ...»[7] «گوشت خوك بر شما حرام شده است.»
آیه شریفه گوشت خوک را به صورت جداگانه تحریم می‌کند تا روشن سازد که خوک و گوشت آن به طور کلّی حرام است، خواه مردار باشد و یا نباشد؛ البته حیواناتی چون سگ و گربه و میمون و... نیز این گونه‌اند؛ امّا بدان دلیل به گوشت خوک تصریح شده است که مردم بیشتر به خوردن آن علاقه نشان می‌دهند، نه دیگر حیوانات همانند آن.

 فلسفه تحریم گوشت خوك
خوك حتى نزد اروپائیان كه بیشتر گوشت آن را مى‏خورند سمبل بى‏غیرتى است، و حیوانى كثیف است. خوك در امور جنسى فوق العاده بى‏تفاوت و لا ابالى است و علاوه بر تاثیر غذا در روحیات كه از نظر علم ثابت است، تاثیر این غذا در خصوص لاابالیگرى در مسائل جنسى مشهود است.

در شریعت حضرت موسى علیه السلام حرمت گوشت خوك نیز اعلام شده است، چنانكه در تورات آمده است:
«خوك ... نشخوار نمی‌كند این برای شما نجس است. از گوشت آنها مخورید و لاش آنها را لمس مكنید اینها برای شما نجس‌اند»[8]
و در اناجیل گناهكاران به خوك تشبیه شده‏اند، و در ضمن داستان‌ها مظهر شیطان خوك معرفى شده است.

جاى تعجب است كه بعضى با چشم خود مى‏بینند از یك سو خوراك خوك نوعا از كثافات و گاهى از فضولات خودش است و از سوى دیگر براى همه روشن شده كه گوشت این حیوان پلید داراى دو نوع انگل خطرناك بنام كرم «تریشین» و یك نوع كرم «‏كدو» است باز هم در استفاده از گوشت آن اصرار مى ‏ورزند.

تنها كرم «تریشین» كافى است كه در یك ماه 15 هزار تخم‏ریزى كند و در انسان سبب پیدایش امراض گوناگونى مانند كم خونى، سرگیجه، تب‌هاى مخصوص اسهال، دردهاى رماتیسمى، كشش اعصاب، خارش داخل بدن، تراكم پیه‏ها، كوفتگى و خستگى، سختى عمل جویدن و بلعیدن غذا و تنفس و غیره گردد.

در یك كیلو گوشت خوك ممكن است 400 میلیون نوزاد كرم «تریشین» باشد و شاید همین امور سبب شد كه چند سال قبل در قسمتى از كشور روسیه خوردن گوشت خوك ممنوع اعلام شد.

آرى آئینى كه دستوراتش به مرور زمان جلوه تازه‏اى پیدا مى‏كند آئین خدا و آئین اسلام است.

بعضى مى ‏گویند با وسائل امروز مى‏توان تمام این انگل‌ها را كشت و گوشت خوك را از آنها پاك نمود، ولى به فرض كه با وسائل بهداشتى با پختن گوشت خوك در حرارت زیاد انگل‌هاى مزبور به كلى از میان بروند باز زیان گوشت خوك قابل انكار نیست، زیرا طبق اصل مسلمى كه اشاره شد گوشت هر حیوانى حاوى صفات آن حیوان است و از طریق غده ‏ها و تراوش آنها (هورمونها) در اخلاق كسانى كه از آن تغذیه مى‏كنند اثر مى‏ گذارد، و به این ترتیب خوردن گوشت خوك مى‏تواند صفت بى‏بند و بارى جنسى و بى اعتنایى به مسائل ناموسى را كه از خصائص بارز نر این حیوان است به خورنده آن منتقل كند.

و شاید یكى از علل بى ‏بند و بارى شدید جنسى كه در كشورهاى غربى حكومت مى‏ كند همان تغذیه از گوشت این حیوان آلوده باشد.[9]

 4- حیوان با ذبح غیر اسلامی
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِه»[10]
« مردار و ... هر حیوانى كه به هنگام كشتنش نام دیگرى جز اللّه را بر او بگویند، بر شما حرام شد.»
از این آیه دانسته می‌شود که هر حیوان حلال گوشتی که به نام غیر خدا ذبح شود و یا در کشتار آن، مقررات شرعی رعایت نگردد و یا به دست كافران کشته شود، حرام است و خوردن گوشت آن نارواست.

 حکمت تحریم اکل حیوان با ذبح غیر اسلامی
آیا بردن نام خدا یا غیر خدا، هنگام ذبح، از نظر بهداشتى در گوشت حیوان اثر مى‏ گذارد؟!
در پاسخ باید گفت نباید فراموش كرد كه لازم نیست نام خدا و غیر خدا در ماهیت گوشت از نظر بهداشتى اثرى بگذارد، زیرا محرمات در اسلام روى جهات مختلفى است، گاهى تحریم چیزى به دلیل بهداشت و حفظ جسم است، و گاهى به دلیل تهذیب روح و زمانى نیز به دلیل حفظ نظام اجتماع، و تحریم گوشت‌هایى كه به نام بت‌ها ذبح مى‏شود در حقیقت جنبه معنوى و اخلاقى و تربیتى دارد، آنها انسان را از خدا دور مى ‏كند، و اثر روانى و تربیتى نامطلوبى دارد، چرا كه از سنت‌هاى شرك و بت پرستى است و تجدید كننده خاطره آنها می‌باشد.[11]

تحریم موضوعات چهارگانه ـ مردار، خون، خوك، حیوان با ذبح غیر شرعی ـ در چهار سوره از قرآن ذكر شده است كه دو مورد از آن در مكه (انعام- 145 و نحل 115) و دو مورد آن در مدینه نازل شده است (بقره- 173 و مائده- 3).

چنین به نظر مى ‏رسد كه نخستین بار اوائل بعثت بود كه تحریم این گوشت‌هاى حرام اعلام شد، و دومین بار اواخر اقامت پیامبر (ص) در مكه، و سومین بار در اوائل هجرت در مدینه و بالاخره چهارمین بار در اواخر عمر پیامبر در سوره مائده كه از آخرین سوره قرآن است بیان شده است.[12]

این طرز نزول آیات كه بى ‏سابقه یا كم سابقه است، به خاطر اهمیت این موضوع و خطرات جسمى و روحى فراوان آن است و نیز به خاطر آلودگى زیاد مردم آن روز به آن بوده است.[13]

 5- حیوان خفه شده
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... وَ الْمُنْخَنِقَةُ »[14]
« مردار و ... حیوانات خفه‌شده بر شما حرام شد»
به باور برخی، منظور از واژه‌ی «منخنقه» آن حیوانی است که سرش را میان دو قسمت درخت در فشار قرار دهند تا خفه شود. و به باور برخی دیگر، حیوانی است که با ریسمان شکارچی و دام خفه گردد.

«ابن عباس» می‌گوید: در جاهلیت، حیوان را خفه می‌کردند و گوشت آن را می‌خورند.[15]

در بعضى از روایات نقل شده كه مجوس مخصوصاً مقید بودند كه حیوانات را از طریق خفه كردن آنها بكشند سپس از گوشتشان استفاده كنند.[16] بنا براین ممكن است آیه ناظر به وضع آنها نیز باشد.

 6- حیوان کتک خورده
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... و الْمَوْقُوذَة»[17]
« مردار و ... حیوان كتك‌ خورده بر شما حرام شد»
منظور از واژه‌ی «موقوذه» حیوانی است که بر اثر کتک بسیار و یا ضربه‌ای کاری به وسیله‌ی چوب یا هر ابزار دیگری از پا درآید که خوردن گوشت آن نیز حرام است؛ و نیز همین‌گونه است اگر بر اثر بیماری بمیرد.

 7- حیوان پرتاب شده
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... و الْمُتَرَدِّيَةُ»[18]
« مردار و ... حیوان پرتاب‌شده بر شما حرام شد»
به باور گروهی از جمله «ابن عباس» حیوانی که از کوه یا جای بلندی سقوط کند و یا در چاه بیفتد و بمیرد، در این صورت نیز خوردن گوشت آن تحریم شده است؛ امّا اگر در چاه سقوط کند و امکان کشتار شرعی آن نباشد، اگر پیش از مردن آن کاردی به پیکرش بزنند که بر اثر آن زخم جان دهد، گوشت آن حلال می‌گردد. [19]

 8- حیوان شاخ زده شده
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... و الْنطیحة »[20]
« مردار و ... حیوان شاخ‌زده‌شده بر شما حرام شد»
حیوانی که بر اثر شاخ زدن دیگر حیوانات بمیرد، نیز خوردن گوشت آن حرام است.

 9- شکار مرده‌ی درندگان
خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... و مَا أَكلَ‏َ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ »[21]
«مردار و ... و آنچه درّنده (از آن) خورده، بر شما حرام شد مگر آنچه را (زنده دریابید و) سر ببرید...»
خوردنی دیگری كه از سوی خداوند حرام شد، گوشت حیوانی است که به وسیله‌ی درنده‌ای شکار شده و بمیرد.

ممكن است فلسفه تحریم این پنج نوع از گوشت‌هاى حیوانات به خاطر آن باشد كه خون به قدر كافى از آنها بیرون نمى‏رود، زیرا تا زمانى كه رگ‌هاى اصلى گردن بریده نشود، خون به اندازه كافى بیرون نخواهد ریخت. از سوی دیگر خون مركز انواع میكرب‌ها است و با مردن حیوان قبل از هر چیز خون عفونت پیدا مى‏كند، و به تعبیر دیگر این چنین گوشت‌ها یك نوع مسمومیت دارند و جزء گوشت‌هاى سالم محسوب نخواهد شد، مخصوصا اگر حیوان بر اثر شكنجه یا بیمارى و یا تعقیب حیوان درنده‏اى بمیرد مسمومیت بیشترى خواهد داشت. به علاوه جنبه معنوى ذبح كه با ذكر نام خدا و رو به قبله بودن حاصل مى‏شود در هیچ یك از اینها نیست.

ولى اگر قبل از آنكه این حیوانات جان بسپرند به آنها برسند و با آداب اسلامى آنها را سر ببرند و خون بقدر كافى از آنها بیرون بریزد، حلال خواهد بود و لذا به دنبال تحریم موارد فوق مى‏فرماید: (إِلَّا ما ذَكَّيْتُمْ.)

 10- حیوان كشته‌شده بر آستان بت‌ها
«حرمت علیكم ....و ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بالْأَزْلام»[22]
«حرام شد بر شما ... هر چه بر آستان بتان ذبح شود و آنچه به وسیله تیرهاى قمار قسمت كنید.»
در زمان جاهلیت بت پرستان سنگ‌هایى در اطراف كعبه نصب كرده بودند كه شكل و صورت خاصى نداشت، آنها را «نُصب» مى‏نامیدند در مقابل آنها قربانى مى‏كردند و خون قربانى را به آنها مى‏مالیدند، و فرق آنها با بت همان بود كه بت‌ها همواره داراى اشكال و صور خاصى بودند اما «نصب» چنین نبودند، اسلام در این آیه اینگونه گوشت‌ها را تحریم كرده و می‌گوید: (و ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُب)

روشن است كه تحریم این نوع گوشت جنبه اخلاقى و معنوى دارد نه جنبه مادى و جسمانى، و در واقع یكى از اقسام «ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِه» می‌باشد، كه به خاطر رواجش در میان عرب جاهلى به آن تصریح شده است.

Answer 2

خوردنی‌های حرام در آیات قرآن (سوره بقره و مائده) - بخش دوم
 11- حیوان كشته‌شده با بخت‌‌آزمایی
«حرمت علیكم .... أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بالْأَزْلام»[23]
«حرام شد بر شما ... آنچه به وسیله تیرهاى قمار قسمت كنید.»
نوع دیگرى از حیواناتى كه تحریم آن در آیه فوق آمده آنها است كه بصورت «بخت ‏آزمایى» ذبح و تقسیم می‌گردیده و آن چنین بوده كه: ده نفر با هم شرط‌بندى می‌كردند و حیوانى را خریدارى و ذبح نموده سپس ده چوبه تیر كه روى هفت عدد از آنها عنوان «برنده» و سه عدد عنوان «بازنده» ثبت شده بود در كیسه مخصوصى مى ‏ریختند و به صورت قرعه ‏كشى آنها را به نام یك یك از آن ده نفر بیرون مى‏ آوردند، هفت چوبه برنده بنام هر كس مى ‏افتاد سهمى از گوشت بر مى‏داشت، و چیزى در برابر آن نمى‏پرداخت، ولى آن سه نفر كه تیرهاى بازنده را دریافت داشته بودند، باید هر كدام یك سوم قیمت حیوان را بپردازند، بدون اینكه سهمى از گوشت داشته باشند، این چوبه‏ هاى تیر را «ازلام» جمع «زلم» (بر وزن قلم) می‌نامیدند، اسلام خوردن این گوشت‌ها را تحریم كرد، نه به خاطر اینكه اصل گوشت حرام بوده باشد بلكه به خاطر اینكه جنبه قمار و بخت‏آزمایى دارد و مى‏فرماید: (و أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بالْأَزْلام)

روشن است كه تحریم قمار و مانند آن اختصاص به گوشت حیوانات ندارد، بلكه در هر چیز انجام گیرد ممنوع است و تمام زیان‌هاى فعالیت‌هاى حساب نشده اجتماعى و برنامه‏ هاى خرافى در آن جمع می‌باشد.[24]

شرابط استفاده از گوشت ها
آنچه از مجموع بحث هاى فوق و سایر منابع اسلامى استفاده مى‏شود این است كه روش اسلام در مورد بهره ‏بردارى از گوشتها- همانند سایر دستورهایش یك روش كاملا اعتدالى را در پیش گرفته، یعنى نه همانند مردم زمان جاهلیت كه از گوشت سوسمار و مردار و خون و امثال آن مى‏خوردند، و یا همانند بسیارى از غربیهاى امروز كه حتى از خوردن گوشت خرچنگ و كرم‌ها چشم‏پوشى نمى ‏كنند، و نه مانند هندوها كه مطلقا خوردن گوشت را ممنوع مى‏دانند، بلكه گوشت حیواناتى كه داراى تغذیه پاك بوده و مورد تنفر نباشند حلال كرده و روى روشهاى افراطى و تفریطى خط بطلان كشیده و براى استفاده از گوشت ها شرائطى مقرر داشته است به این ترتیب كه:

1- حیواناتى كه از گوشت آنها استفاده مى‏شود باید از حیوانات علف خوار باشند، زیرا گوشت حیوانات گوشت‌خوار بر اثر خوردن گوشت‌هاى مردار و آلوده غالبا ناسالم و مایه انواع بیمارى‏ ها است، به خلاف چهارپایان علف‌خوار كه معمولا از غذاهاى سالم و پاك استفاده می‌كنند.
افزون بر آن، همانطور كه در گذشته ذیل آیه 72 سوره بقره گفتیم هر حیوانى صفات خویش را از طریق گوشت خود به كسانى كه از آن می‌خورند منتقل می‌كند، بنا بر این تغذیه از گوشت حیوانات درنده صفت قساوت و درندگى را در انسان تقویت مى‏نماید، و نیز به همین دلیل است كه در اسلام حیوانات جلال یعنى حیواناتى كه از نجاست تغذیه مى‏كنند تحریم شده است.
2- حیواناتى كه از گوشتشان استفاده میشود باید مورد تنفر نبوده باشند.
3- و نیز باید زیانى براى جسم یا روح انسان تولید نكنند.
4- حیواناتى كه در مسیر شرك و بت‏پرستى قربانى میشوند و مانند آنها چون از نظر معنوى ناپاكند تحریم شده‏اند.
5- یك سلسله دستورها در اسلام براى طرز ذبح حیوانات وارد شده كه هر كدام به نوبه خود، داراى اثر بهداشتى یا اخلاقى می‌باشد.[25]

 
12- شراب
«خمر» كه در زبان فارسی به شراب ترجمه می‌شود ـ در لغت در اصل به گفته راغب اصفهانی به معنى پوشانیدن چیزى است و لذا به چیزى كه با آن مى‏پوشانند «خمار» گفته مى‏شود هر چند خمار معمولا به چیزى گفته مى‏شود كه زن سر خود را با آن مى‏پوشاند.[26]

در كتاب «معجم مقاییس اللغة» نیز براى «خمر» یك ریشه ذكر كرده كه دلالت بر پوشاندن و اختلاط و آمیزش در پنهانى مى‏كند و از آنجا كه شراب عقل انسان را مى‏پوشاند به آن خمر گفته شده زیرا سبب مستى است و مستى پرده‏اى بر روى عقل مى‏ افكند و نمى‏ گذارد انسان خوب و بد را تشخیص دهد.

البته باید توجه داشت كه «خمر» در اصطلاح شرع به معنى شراب انگور نیست بلكه به معنى هر مایع مست كننده است خواه از انگور گرفته شده باشد و یا از كشمش یا خرما و یا هر چیز دیگر، هر چند در لغت براى هر یك از انواع مشروبات الكلى اسمى قرار داده شده است.[27]

شراب در قرآن كریم به شدت مذمت و حرام اعلام شده است،‌ اما گفتنی است كه خداوند در طی چند مرحله حرمت شراب را اعلام كرد، چنانكه ابتدا در سوره نحل فرمود:
«و مِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَ رِزْقًا حَسَنًا  إِنَّ فىِ ذَالِكَ لاََيَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُون‏»[28]
«و از میوه ‏هاى نخلها و تاكها شرابى مستى ‏آور و رزقى نیكو به دست مى‏ آورید، و خردمندان را در این عبرتى است‏»
«سكر» در اینجا به معنى مسكرات و مشروبات الكلى است، و معنى مشهور آن همین است.

روشن است كه قرآن در این آیه هرگز اجازه شراب‌سازى از خرما و انگور نداده بلكه با توجه به اینكه «مسكرات» را در مقابل «رزق حسن» قرار داده اشاره كوتاهى به تحریم خمر و نامطلوب بودن آن نموده است، بنا بر این نیاز به این نداریم كه بگوئیم این آیه قبل از نزول تحریم شراب نازل شده و اشاره‏اى به حلال بودن آن است، بلكه به عكس آیه، اشاره به حرام بودن آن مى‏كند و شاید اولین اخطار در زمینه تحریم خمر باشد.[29]

خداوند در سوره نساء می‌فرماید:
«یا أَيُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‏ حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون»[30]
«اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، آن گاه كه مست هستید گرد نماز مگردید تا بدانید كه چه مى‏گویید.»
خداوند متعال در این آیه تنها به بیان بطلان نماز در حال مستی اشاره می‌كند.

خداوند حكیم در ادامه سیر بیان تدریجی حكم تحریم شراب در سوره بقره می‌فرماید:
«يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ كَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما»[31]
«از تو درباره شراب و قمار مى‏پرسند. بگو: در آن دو گناهى بزرگ و سودهایى است براى مردم و گناهشان از سودشان بیشتر است»
خداوند متعال در این آیه شراب را ماده‌ای دارای منفعت معرفی می‌كند. منفعت شراب به این است که به واسطه خرید و فروش آن مالی بدست می‌آورند و با آشامیدن آن لذت و طرب و نیروی کسب می‌نمایند.[32]با وجود این، قرآن كریم تصریح می‌كند كه گناه آن بیش از منافع آن است

پس از آن خداوند متعال در سوره مائده فرمود:
«یا أَيُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِر و ... رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون»[33]
«اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، شراب و قمار و ... كار شیطان است، از آن اجتناب كنید تا رستگار شوید.»

در آخر نیز فرمود:
«اِنَّما يُریدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُون»[34]
«شیطان مى‏خواهد با شراب و قمار میان شما كینه و دشمنى افكند و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد، آیا بس مى‏كنید؟»

مرحوم علامه طباطبایی پس از بیان این آیات و مقایسه آنها با یكدیگر ده خصوصیت در این آیات  كه تشدید و تاكید حرمت شراب را مى‏رسانند،‌ چنین بیان می‌كند:
اول از جهت اینكه كلمه «انما» در آن بكار رفته است؛
دوم از اینكه شراب را پلید و رجس خوانده است؛
سوم اینكه آن را عمل شیطان نامیده است؛
چهارم از جهت اینكه خداوند صراحتا امر به اجتناب از آن دارد؛
پنجم از جهت اینكه فرموده است در آن اجتناب امید و انتظار رستگارى هست؛
ششم از این جهت كه مشتمل است بر بیان مفاسدى كه بر آشامیدن شراب مترتب است؛
هفتم از اینكه مى‏پرسد، آیا این مقدار از بیان مرتكبین این عمل را از عمل زشتشان باز مى ‏دارد یا نه؟
هشتم از اینكه بعد از آن همه تاكید آنان را به اطاعت خدا و رسول امر نموده از مخالفتشان بر حذر مى‏دارد؛
نهم آنكه مى ‏فرماید خداوند از اینكه شما اطاعتش بكنید یا نكنید بى نیاز است؛
دهم اینكه در یك آیه بعد مى‏فرماید: «لَيْسَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ...»[35]

پیشتر بیان شد كه تحریم شراب در چند مرحله به وسیله خداوند اعلام شده است. در تبیین دلیل این مسئله می‌توان گفت كه عرب آن زمان عادت عجیبی به نوشیدن شراب داشت و امر به ترك آن برای آنها بسیار دشوار بود. از این رو مصلحت در این بود كه این حكم در چند مرحله بیان شود.

 حکمت تحریم شراب
شراب خواری مضرات طبیعی، اخلاقی و عقلی فراوانی دارد، امّا ضررهای طبیعی و آثار سوء و جسمی این عمل اختلال‌هایی است که در معده، روده، کبد، شش، سلسله اعصاب و شرایین، قلب و حواس ظاهری، چون بینایی و چشایی و غیر آن پدید می‌آورد که پزشکان حاذق قدیم و جدید تألیفات بسیاری نوشته و آمارهای عجیبی ارائه داده‌اند، که از کثرت مبتلایان به انواع مرضهای مهلکی خبر می‌دهد که از این سم مهلک ناشی می‌شود.

و اما مضرّات اخلاقی شراب این است که علاوه بر آثار سویی که گفتیم در درون انسان دارد و علاوه بر اینکه خلقت ظاهری انسان را زشت و بی‌قواره می‌کند، انسان را به ناسزا گویی وامی‌دارد، و نیز به دیگران ضرر می‌رساند، و مرتکب هر جنایتی و قتلی می‌شود، اسرار خود و دیگران هتک و تجاوز می‌کند، تمامی قوانین و مقدسات انسانی را که اساس سعادت زندگی انسانها است باطل و لگدمال می‌کند.

امّا ضررهای عقلیش این است که عقل را زایل و تصرفات عقل را نامنظم و مجرای ادراک را در حال مستی و خماری تغییر می‌دهد، و این قابل انکار نیست و بدترین گناه و فساد هم همین است، چون بقیه فسادها از اینجا شروع می‌شود. [36]

برخی مفسران در این باره آمار وحشتناكی از نتایج شراب‌خواری ارائه كرده‌اند:
1. به موجب آمارى كه در انگلستان درباره جنون الكلى انتشار یافت، و این جنون با جنونهاى دیگر در آن مقایسه شده بود، چنین بدست آمده كه در برابر 2249 دیوانه الكلى فقط 53 دیوانه به علل دیگر وجود داشته است!
2. به موجب آمار دیگرى كه از تیمارستان هاى آمریكا بدست آمده 85 درصد از بیماران روانى آنها را بیماران الكلى تشكیل مى‏دهد!
3. یكى از دانشمندان انگلیسى به نام «بنتام» مى‏نویسد: مشروبات الكلى در كشورهاى شمالى انسان را كودن و ابله، و در كشورهاى جنوبى دیوانه مى‏كند، سپس مى ‏افزاید: آئین اسلام تمام انواع نوشابه ‏هاى الكلى را تحریم كرده است و این یكى از امتیازات اسلام مى‏باشد.
4. اگر از كسانى كه در حال مستى دست به انتحار یا جنایت زده و خانه ‏هایى را ویران ساخته و خانمان‌هایى را بر باد داده‏اند آمارى تهیه شود، رقم سرسام‏آورى را تشكیل مى‏دهد.
5. در فرانسه، هر روز 440 نفر جان خود را فداى الكل مى ‏كنند!
6. طبق آمار دیگرى تلفات بیماریهاى روانى آمریكا در یك سال دو برابر تلفات آن كشور در جنگ جهانى دوم بوده است و به عقیده دانشمندان در بیماریهاى روانى آمریكا مشروبات الكلی و سیگار نقش اساسى داشته ‏اند!
7. به موجب آمارى كه توسط یكى از دانشمندان به نام «هوگر» به‏ مناسبت بیستمین سالگرد مجله علوم ابراز شد 60 درصد قتلهاى عمدى، 75 درصد ضرب و جرح، 30 درصد جرائم ضد اخلاقى (از جمله زنا با محارم!) 20 درصد جرائم سرقت مربوط به الكل و مشروبات الكلى بوده است و به موجب آمارى از همین دانشمند 40 درصد از اطفال مجرم داراى سابقه اثر الكلیت هستند.
8. از نظر اقتصادى تنها در انگلستان زیانهاى ناشى از طریق غیبت كارگران از كار به خاطر الكلیسم به 50 ملیون دلار در سال (تقریبا 1750 ملیون تومان) برآورد شده است، كه این مبلغ بتنهایى مى‏تواند هزینه ایجاد هزاران كودكستان و دبستان و دبیرستان را تامین كند
9. به موجب آمارى كه در باره زیانهاى مشروبات الكلى در فرانسه انتشار یافته: الكل 137 میلیارد فرانك در سال بر بودجه فرانسه غیر از خسارات شخصى به شرح زیر تحمیل مى‏ كند:
60 میلیارد فرانك خرج دادگسترى و زندان‌ها.
40 میلیارد فرانك خرج تعاون عمومى و خیریه.
10 میلیارد فرانك مخارج بیمارستان‌ها براى الكلی‌ها.
70 میلیارد فرانك هزینه امنیت اجتماعى! و به این ترتیب روشن مى‏شود كه تعداد بیماران روانى و بیمارستان‌ها و قتل‌ها و نزاع‌هاى خونین و سرقت‌ها و تجاوزها و تصادف‌ها با تعداد میخانه ‏ها تناسب مستقیم دارد.[37]

Answer 3

خوردنی‌های حرام در آیات قرآن (سوره بقره و مائده) - بخش سوم
جمع بندی و نتیجه گیری
نتایج حاصل  از این نوشتار عبارتند از:
1.  دین مبین اسلام هدف از آفرینش انسان را به كمال رساندن او معرفی كرده است؛
2. غذایی كه انسان مصرف می‌كند در سلامت جسم و روح او تأثیرگذار است؛
3. نوع غذایی كه به وسیله انسان مصرف می‌شود از سوی اسلام مورد كنترل قرار گرفته است تا مانع از رشد و كمال انسان نشود؛
4. در دو سوره بقره و مائده حدود دوازده نوع خوردنی و آشامیدنی مورد تحریم قرار گرفته است كه همگی دارای آثار زیانبار مادی و معنوی هستند؛

نویسنده: کانیکی جامانقول آوا

پی نوشت:
[1] . مائده/3 و نیز ر.ك. بقرة/173 و  نحل/115.
[2] . شیخ صدوق، الامالی، ص666، و علل الشرایع، ج2، ص484.
[3] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه،‌ ج1، ص585.
[4] . مائده/3 و نیز ر.ك. بقرة/173 و  نحل/115.
[5] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه،‌ ج1، ص585 و 586.
[6] . شیخ صدوق، علل الشرایع، ج2، ص484 و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة،‌ ج24، ص100.
[7] . مائده/3 و نیز ر.ك. بقرة/173 و  نحل/115.
[8] . سفر لاویان، 11: 7 و 8.
[9] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه،‌ ج1، ص586 و 587 و نیز ر.ك. فخررازی، مفاتیح الغیب، ج11، ص283.
[10] . مائده/3 و نیز ر.ك. بقرة/173 و  نحل/115.
[11] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج1، ص588.
[12] . سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان، ج12، ص365.
[13] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج1، ص588.
[14] . مائده/3.
[15] . فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج3، ص243.
[16] . شیخ صدوق، الخصال، ج2، ص451.
[17] . مائده/3.
[18] . مائده/3.
[19] . شیخ طوسی، التبیان، ج3، ص430 و فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج3، ص243.
[20] . مائده/3.
[21] . مائده/3.
[22] . مائده/3.
[23] . مائده/3.
[24] . مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،‌ ج4، ص260 و 261.
[25] . ناصر مكارم شیرازی،‌ تفسیر نمونه، ج 4، ص261 و 262.
[26] . راغب اصفهانی، المفردات، ذیل ماده «خمر».
[27] . مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص118.
[28] . نحل/67.
[29] . مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،‌ج1، ص274.
[30] . نساء/43.
[31] . بقرة/219.
[32]. شیخ طوسی، التبیان، ج2، ص213 و طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج2، ص557.
[33] . مائده/90.
[34] . مائدة/91.
[35] .  طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج6، ص122 – 125.
[36]. سیدمحمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ج2، ص290.
[37] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج5، ص75

برگرفته از: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (علیهم السلام) (پایگاه تحقیقاتی القرآن)

Answer 4

نگاهی به غذا و تغذیه از منظر اسلامی (بخش نخست)
اهمیت غذا
نیاز انسان به غذا، مهم ترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وی را همراهی می کند، و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
رشـد، طـول عـمـر، تـنـدرسـتی ، آرامش اعصاب و روان ، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت ، تکثیر نسل و تولید مثل و... همه به نوعی وامدار تغذیه سالمند. از این رو قریب به دویست و پنجاه آیه قرآنی و دهها روایت معصومین (علیهم السلام) در مورد غذا و تغذیه وارد شده است . همچنین نام گذاری پنجمین سوره قرآن به مائده (سفره غذایی)، از صفات خـداوند، رزاق و معطم بودن ، سوگند خداوند به غذا (والتین والزیتون)، درخواست مائده آسـمـانـی تـوسـط حـضـرت عیسی و درخواست غذا توسط حضرت موسی (ع) هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشند.

هـمـچـنین خداوند براهل مکه به دو چیز منت می نهد: «غذا» و «امنیت» «الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوفِ» همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و نا امنی ایمن ساخت .

امـام رضـا(ع) فـرمـود: «فـانَّ صلاح البدن وَ قوِامَه یَکونُ بِالطَّعامِ والشَّرابِ و فَسادَهُ یَکونُ بهما.»سلامتی و پایداری بدن و همچنین بیماری آن به غذا و نوشیدنی است .

تاءثیر غذا و تغذیه بر اخلاق و رفتار
خـداوند بین تغذیه کافران و مومنان تفاوت قائل شده است . در مورد کافران می فرماید: «والّذیـن کـفـروا یـتمتعون و یاکلُون کَما تاکُل می خورند. توضیح آنکه حیوانات علف می خورند بی آنکه بدانند از کجا آمده ، حلال است یا حرام؟ غصبی است یا مباح؟ کافران نیز غـذا مـی خـورنـد بـی آن کـه بـه رجـس و پـلیـدی و حلال و حرام بودن آن توجه داشته باشند. لذا فرجام مشابه ای دارند.

ولی مؤمنان که به تاثیر اخلاقی و معنوی غذا توجه دارند، مقید به رعایت غذای پاکیزه و حـلال مـی بـاشـند. مردی خدمت پیامبر (ص) گفت : دوست دارم دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود: «غذای خود را پاکیزه کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز.»

لذا بـه مـؤ مـنـان دسـتـور داده شـده فـقـط از غـذاهـای پـاکـیـزه و حـلال اسـتـفـاده کـنـنـد. «یا ایها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم ؛ ای مومنان ! از روزی پـاکـیـزه کـه بـه شـمـا دادیم بخورید.» و در برخی آیات ارتباط تنگاتنگی بین غذای پـاکـیزه و عمل صالح دیده می شود. «کلوا من الطیّبات و اعملوا صالحا؛ از غذاهای پاکیزه بـخـوریـد و عـمـل صـالح انـجـام دهـیـد.» زیـرا هـمـچـنـان کـه سـخـن پـاکـیـزه ، عـمـل صـالح را بـه آسـمـان عـروج مـی دهد، غذای پاکیزه نیز انسان را در جهت کسب کمالات مـعـنـوی و حـفـظ ارزش هـای اخـلاقـی یاری می بخشد و به مانند باران پاکیزه موجب رویش سبزه ها و گل های معطر در وجود آدمی می گردد.

اصـحـاب کـهـف که دغدغه حفظ ایمان و معنویت خود را داشتند، وقتی از خواب طولانی بیدار شدند، به دنبال غذایی بودند که پاک و پاکیزه باشد و سبب خاموش شدن نور الهی در وجـود آنـان نـگـردد. بر خلاف غذاهای خبیث و حرام که موجب تاریکی قلب ، سنگدلی ، و از بـیـن رفـتـن نـور ایمان می شود. در آیه ای از قرآن آمده است : شیطان می خواهد به وسیله شـراب (غذای پلید) و قمار در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و در آیـه ای دیـگـر خـوردن مـال حـرام را آتـش خـوردن مـعـرفـی کـرده اسـت : «کـسـانـی کـه امـوال یـتـیـمان را به ستم می خورند (در حقیقت) تنها آتش می خورند.» و این بیانگر نقش غـذای حـرام و خـبیث است که به روح و روان و ایمان فرد خسارت می زند. امام حسین (ع) با اشـاره بـه یـکـی از عـلل رفتار پست و ناهنجار کوفیان در کربلا می فرماید: «قد مُلئت بطونکم من الحرام ؛ شکم های شما از حرام پر شده است .»

امـام رضـا(ع ) فـرمـود: «بـدان کـه نـیـرو و تـوان و روح و روان ، تابع مزاج بدنها می باشد.»

تـوضیح روایت آن که مراد از نفوس، روح انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. بـه هـر انـدازه کـه مـزاج و جـسـم او سـالم بـاشـد، روح او نـیـز سـالم و کـامـل تـر خواهد بود. روح سالم در بدن سالم است. رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی، چنین قابل تبیین است: سلامتی روح ، تابع سلامتی تن است، و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم، پس سلامتی روح ، تابع غذا و تغذیه سالم می باشد.

بـا تـوجـه بـه پـاره ای از روایـات آثار برخی غذاها بر اخلاق و رفتار آدمی به قرار زیر است:
1. اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقی، اعتماد به نفس و شجاعت می شود و افراط در آن قساوت قلب می آورد.
2. شیر، موجب صبوری، مهربانی، آرامش و ... می شود.
3. عسل، موجب رشد حافظه، صافی دل و شفا است .
4. انـگـور، غـم و انـدوه و افـسـردگـی را بـه شـادابـی تبدیل می کند.
5 . خرما، موجب صبر و حلم وبردباری می شود.
6 . زیتون، حافظه را تقویت می کند.
7. سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار می گردد.
8. هلیم، نشاط عبادت را افزون می کند.

بـی تـردیـد تـغذیه سالم و منطبق با استانداردهای اسلامی نقشی بسزا در سلامت جسم و روح انسان دارد و او را در طی مسیر تکاملی اش یاری می دهد.

چه غذایی بخوریم ؟
عـده ای به رژیم گوشتخواری عقیده دارند، هر چند این رژیم بطور مطلق وجود ندارد ولی طرفدارانی دارد.
عده ای بر گیاه خواری پای می فشرند و معتقدند انسان گیاه خوار آفریده شده است .
گـروهـی نـیـز بـه رژیـم مـیـوه خـواری تـاءکـیـد مـی ورزنـد، بـا ایـن اسـتدلال که ساختار دستگاه گوارش ‍ آدمی به هیچ یک از دستگاه گوارش گوشتخواران ، گـیـاه خواران و دانه خواران شباهت ندارد، انسانها نه خام خوارند و نه نشخوار کننده و نه دارای چینه دان ، پس به ناچار میوه خوارند!

ولی در آمـوزه هـای دیـنی هیچ یک از این نظریات به تنهایی پذیرفته نیست . اسلام بر اسـاس ‍ نـیـاز انـسـان و بـا تـوجـه بـه مـحـیـط، سـن ، شـغـل و... بـرای سـبـد غـذایـی او برنامه داده و با تعیین ملاک ها استفاده از همه گروه های غـذایـی را بـا اولویـت دادن به برخی گروه های غذایی توصیه کرده است . چه آن دسته غـذاهـایـی کـه پـس از آفـریـنـش ، طبیعی و دست نخورده وارد بدن می شوند. مانند میوه ها، سـبـزی هـا و چـه فـراورده هـای غـذایـی کـه بـا دست بشر تغییراتی پیدا کرده اند. مانند غذاهای گوشتی، لبنیات، پخت غذاها

مـلاک در اسـتـفـاده از مـواد غـذایـی مـطـابـق آمـوزه هـای دیـنـی، غـذای طـیـب، حـلال و حـسـن در مـقـابـل غـذای رجـس و خـبـیـث، حـرام و سـوء دسـتـگـاه گـوارش هـمـاهـنـگـی کـامـل دارد، اطـلاق مـی شـود. لقـمـه پـاکـیـزه که وارد دهان می شود، تحت اراده خداوند، با اعـمـال هـضـم و جـذب تـرشـحـات دهـان و مـعـده بـه مـواد لازم و مـورد نـیـاز بـدن تـبـدیـل مـی گردد. طیّب یعنی سازگار، موافق ، نیکو، شایسته و لذت بخش که در قرآن کریم به جز غذای حلال در مورد همسر خوب ، زمین پاک ، سخن شایسته ،فرزند صالح ، زندگی پاکیزه و شجره طیبه به کار رفته است.

غـذای حـلال غـذای پـاک تـشـریـعـی اسـت کـه خـداونـد آنـچـه را بـه مـصـلحـت انـسـان دیـده حـلال کـرده کـه بـا دسـتـگـاه هـاضـمـه هـمـاهـنـگ و مـتـعـادل اسـت . وقـتـی انـسـان غـذای حـلال را بـا نـام خـدا آغاز و با شکر الهی به پایان می برد، یقینا آن غذا موجب سلامتی، شادابی و شفابخشی او خواهد شد.

غالباً واژه حلال و طیب چون ایمان و عمل صالح با هم ذکر شده اند.
غـذای حـسـن ، برتر از غذای طیّب و حلال است . خداوند از برخی غذاها مانند: انگور، شیر، عسل و... به وصف حسن یاد کرده و غذای شهیدان را غذای حسن دانسته است .

در مـقـابـل غـذاهـای طـیـب ، حلال و حسن ، غذاهای رجس و خبیث ، حرام و سوء قرار گرفته که بـرای انـسـان ضرر و مفسده دارد. نه تنها سلامتی او را به خطر انداخته در خلق و خوی و ایمان او اثر منفی می گذارد.
در قرآن به خوردن غذای طیب و حلال سفارش شده و از غذاهای حرام و خبیث منع شده است:
یسئلونک ماذا اُحِلَّ لَهُم قل اُحِلَّ لکم الطیّبات .
از تـو (ای پـیـامـبـر) مـی پـرسـنـد چـه چـیـز بـرای آنـان حلال است؟ بگو: غذاهای پاکیزه برای شما حلال است .
فـَکـلوا مـِمـّا رزقـکـم الله حـلالا طـیـّبـا و اشـکروا نعمت الله ان کنتم ایّاه پس ، از آنچه خدا روزیتان کرده است ، حلال و پاکیزه بخورید و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می پرستید.

ولی غـذای پـلیـد بـرای کـافـران و ابـزار دسـت شـیـطـان مـعـرفـی شـده اسـت . «کـذلک یـَجـعـَل اللهُ الرّجـسَ عـلی الّذیـن لا یـومنون» اینگونه خداوند پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی آورند قرار می دهد.

بـنـابـرایـن طـبـق آمـوزه هـای دیـنـی انـسـان مـی تـوانـد بـا رعـایـت غـذاهـای حلال و حرام از هر نوع غذایی که پاکیزه و حلال است، اعم از غذای گوشتی ، پروتئینی و غیر آن بهره ببرد و از غذاهای حرام، خبیث و مضر برای بدن، پرهیز کند.
چـون سـلول های اعضا و جوارح، مانند مغز، قلب، کلیه، شش، دست و پا، چشم، گوش، مـو، نـاخـن، پـوسـت و ... هـر کـدام نـیازمند غذای خاص خود است که تامین اینها از یک گروه غذایی مشکل است .
آنـان کـه خـود را از بـرخـی غـذاهـا مـحـروم مـی کـنـنـد، هـمـیـشـه بـیـمـارنـد، چـون به نیاز سـلول هـای بـدن پـاسـخ نـمـی دهند. پیامبر (ص) فرمود: «اثنان علیلان ، صحیح محتم و عـلیـل مـخلط؛ دو کس همیشه بیمارند، انسان تندرستی که رژیم می گیرد و از برخی غذاها پرهیز دارد و انسان بیماری که همه چیز می خورد.»

قـرآن انـسـانـ هـایـی را کـه بـرخـی غـذاهـا را بر خود حرام می کنند، سرزنش می کند و می فـرمـایـد: «قـل مـن حـرم زیـنه الله التی اخرج لعباده والطیبات من الرزق . (اعراف:32) بگو: چه کسی زینت های الهی را که برای بندگان خود آفریده، و روزی های پاکیزه را حرام کرده است؟!»

در آیـه دیـگـر مـی فـرمـایـد: «یـا ایـهـا الذیـن آمـنـوا لا تـحـرمـوا طـیـبـات مـا احـل الله لکـم ؛ (مـائده : 87) ای مـومـنـان ! غـذاهـای پـاکـیـزه را کـه خـداونـد بـرای شـمـا حلال کرده ، حرام نکنید.»

«چـه غـذایـی بـخوریم ؟» روی دو نکته باید تاءکید کرد؛ نخست استفاده از انواع غذاها و دوم پاکیزه خواری

Answer 5

نگاهی به غذا و تغذیه از منظر اسلامی (بخش دوم)
گروه های غذایی
در این بخش به اختصار به برخی گروه های غذایی توصیه شده، اشاره می کنیم.
1. گوشت ها (پروتئین ها)
از مـیـان چـهـارپـایـان، گـوشـت گـوسـفـنـد، گـاو، شـتر، آهو و برخی دیگر از حیوانات حـلال اسـت و گـوشـت چـهـارپـایـان درنـده خـو، دارای دنـدان تـیـز و چـنـگـال و نـاخـن هـای تـیـز مـانـنـد شـیـر، پـلنـگ ، روبـاه ، کـفـتـار، شـغـال ، گـربـه و... حـرام اسـت. هـمـچـنـیـن گـوشـت چـهـارپـایـان حلال گوشتی که ذبح اسلامی نشده و یا مردار شده اند حرام است.

و از حـیـوانـات دریـایـی، گـوشـت مـاهـی هـای پـولک دار و مـیـگـو حلال است. گوشت پرندگان نیز حلال است جز پرندگانی که فاقد چینه دان و سنگ دان و خـار عـقـب پـا هـسـتـنـد و یـا مـانـنـد عـقـاب و کـرکـس دارای چنگال اند.

گـوشـت حـیـوانات حلال گوشت سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین می کند و کـمـتـر غـذایـی مـی تـوانـد جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونی به خوردن گوشت سفارش شده است .

«والانـعـام خـلقـهـا لکـم ... و مـنـها تاءکلون (نحل:5)؛ (خداوند) چهارپایان را برای شما آفرید... و از گوشت آنها می خورید.»

در روز عـیـد قـربـان که حاجیان پس از عمال سنگین مناسک نیاز به پروتئین دارند خداوند بـه خـوردن گوشت قربانی دستور داده است. «فکلوا منه واطعموا البائس الفقیر (حج:29)؛ و از گوشت آنها (قربانی) بخورید، و بینوای فقیر را اطعام کنید.»

در جـنـگ خـنـدق پـس از خستگی سربازان اسلام در حفر خندق ، دعوت کرد. در روایت آمده که رسول خدا (ص) فرمود: «خیر الادام فی الدنیا و الاخره اللحم ؛ بهترین خوراکی در دنیا و آخـرت گـوشـت است» چرا که گوشت موجب روئیدن گوشت بر بدن، توانمندی، قدرت بـخـشیدن به بینایی و شنوایی و... می شود. ترک گوشت فساد بدن را در پی دارد. از ایـن رو رسـول خـدا (ص) فرمود: هر کس چهل روز گوشت نخورده باشد، پس باید پولی قرض کند و گوشت تهیه کرده و بخورد.

نـیـز امـام صادق (ع ) فرمود: «هر کس چهل روز خوردن گوشت را ترک کند، خلق و خوی او بد و زشت می شود.»

لیـکـن بـایـد از افراط در خوردن گوشت و اعتیاد به آن پرهیز کرد. پیامبر (ص) فرمود: «هـر کـس چـهـل روز (پـشـت سـرهـم) گـوشـت بـخـورد سنگدل می شود.»

از روایـات بـرمـی آیـد کـه خـوردن گـوشت هر سه روز یک بار مناسب است. ساباطی می گوید: از امام صادق (ع) درباره خوردن گوشت پرسیدم ؟ فرمود: هر سه روز (یک بار)

ادریس بن عبدالله می گوید: در محضر امام صادق (ع) بودم، از گوشت سخن به میان آمد، فرمود: یک روز گوشت بخور، یک روز لبنیات و یک روز چیز دیگری

از مـیان گوشت ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است. بهترین گوشت ، گوشت تازه (لحماً طریا) است. و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سود نهی شده است .

2. تخم مرغ
حـدود 13 روایـت در مـورد تـخـم مـرغ وارد شده است. زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین اسـت. اگـر تـخـم مرغ به همراه گوشت، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوی است ولی خـوردن آن بـه هـمـراه مـاهـی مـضـرّ است، چنان که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب امام صادق فرمود: «تخم مرغ خوراکی سبک است. دل دادگی به گوشت را فرو می نشاند و عارضه های گوشت را هم ندارد.»

3. نان ، غلات ، حبوبات و دانه ها

در قـرآن بـه دانه ها و غلات تحت عنوان «زرع و حبّ» اشاره شده است. «و هوالذی انشا... الزرع مـخـتـلفـا اکـله (انـعام:141)؛ و اوست خدایی که (برای شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم متفاوتند. «فانبتنا فیها حبا (عبس:27)؛ در آن (زمین) دانه ها رویاندیم .»

دانه های غذایی، مایه اصلی تغذیه انسان وانواع حیوانات است. دانه هایی که اگر یک سـال بـراثـر خشکسالی قطع شود، قحطی وگرسنگی تمام جهان را فرا خواهد گرفت. تـعـبـیر به «حبّا» به صورت نکره یا دلیل بر اهمیت این ماده غذایی است و یا به تنوع دانه ها اشاره دارد.

از میان دانه ها، گندم ، کامل ترین و غنی ترین ماده غذایی است که جای بسیاری از غذاها را مـی گـیـرد. حـضـرت یـوسـف بـرای نـجـات مـردم مـصـر از هـفـت سال قحطی به ذخیره سازی گندم پرداخت.

نـان بـهترین خوراکی، مایه برکت و استواری تن، خوشبو کنده دهان است و بهترین نان، نـان سـبـوس دار اسـت کـه دارای فیبر می باشد. پیامبر (ص) فرمود: «خداوندا ! برای ما به نان برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن، اگر نان نبود، نه روزه گرفته بودیم، نه نماز خوانده بودیم ونه واجبات خدا را انجام داده بودیم.»

امام رضا فرمود: «برتری نان جو برگندم ، همانند برتری ما بر دیگران است.»

«برنج غذایی نیکو، سرد و سالم و مهتر غذاها می باشد.»

4. میوه ها و سبزی ها
در سـوره عـبـس آیـات 25 تـا 32 بـه هـشـت نـوع مواد غذایی گیاهی و نباتی پرداخته است که حاکی از اهمیت و اولویت نبایات و میوه ها در تغذیه انسان هاست.

تـاکـیـد فـراوان بـرخـی آیـات روی زمـیـن و روئیـدنـی هـا و تـقـدم مـیوه ها بر گوشت ها دلیـل دیـگـری بـر اولویـت ایـن گـروه غـذایـی بـر گوشت ها می باشد. همچنین ذکر مکرر خـصـوص مـیـوه هـا از مـیـان غذاهای بهشتی، به خاطر اهمیت میوه ها در تغذیه و نقش آنها در طـراوت و شـادابـی و نـشـاط انـسـان و هـضم و جذب آسان است، که نه تنها از نظر علمی بلکه، در تجربه عمومی مردم نیز به اثبات رسیده است. میوه هایی چون: انگور، انار، خـربـزه ، خـرمـا، سـیـب ، انجیر و... هر کدام از خواص ‍زیادی برخوردارند که در روایات اسلامی به آنها اشاره شده است مثلا:انار، موجب نورانیت قلب و دور کننده شیطان است ، معده را پـالایـش مـی دهـد، مـقـوی و نـیـروبـخـش اسـت ، غـذا را هـضـم مـی کـنـد و سـبـب اعتدال طبع می شود.

انـگـور از مـیـوه هـای بهشتی و یک غذای کامل و داروخانه طبیعی است، انجیر استحکام بخش ‍ اسـتـخـوان هـا، جـلا بـخـش چـشـم و دل و بـرطـرف کـنـنـده ضـعـف و فـزایـنـده عـقـل و آرامـش اسـت، خـربـزه شـفای دردها، شستشو دهنده مثانه و معده و دارای هزار برکت می بـاشـد. خـرمـا، شفابخش، قوی کننده پشت، افزایش حلم و بردباری، سیر کننده و رفع کننده خستگی و هفتاد و دو خواص ‍ شفابخش در آن است.

سبزی ها نیز علاوه بر زینت سفره از خواص والایی برخوردارند.

پـیـامـبـر (ص) فـرمـود: «سفره هایتان را به سبزی زینت بخشید، زیرا خوردن سبزی با گفتن بسم الله ، شیطان را می راند.»

فـرمـود: مـگـر نمی دانی که من از سفره ای که درآن سبزی نباشد، غذا نمی خورم ! سبزی بیاور، غلام رفت و سبزی آورد و بر سفره نهاد، پس امام (ع) دست به سفره گشود و به خوردن غذا مشغول شد.

5 . شیر و لبنیات
شیر از غذاهای بهشتی است که در سوره نحل آیه 66 ودیگر آیات به آن اشاره شده است . شـیـر یک غذای کامل و دارای خواص فراوانی است . شیر موجب استحکام استخوان ها، روئیدن گـوشت ، برطرف کننده ضعف و شفای هر دردی است که برای نوشیدن آن هیچ شرط سنی و اقلیمی وجود ندارد.

امام علی (ع) فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی ـ جز مرگ ـ است.

از مـیـان شـیرها به شیر گاو توصیه شده است. امام علی (ع) فرمود: «شیر گاو درمان است»

از مـیـان فراوده های شیر، خوردن پنیر به تنهایی مضرّ است و از آن نهی شده است. چنان که زیاد خوردن آن موجب لاغری و بیماری است.

امـام صـادق (ع) فـرمـود: «گردو و پنیر، چون با هم جمع شوند درمان اند، اما اگر از هم جدا شوند درد می شوند.»

و امـام کـاظـم (ع) در مـورد مـاست فرمود: «هر کس می خواهد ماست بخورد و ماست او را زیان نـرسـانـد، بـا آن هـضـم کـنـنـده ای (مـثـلا نـانـخـواه) بـخورد.» چون ماست طبع سرد دارد، افـزودنـی کـه طـبـع گـرم دارد بـه آن اضـافـه کـنـد، مـانـنـد: نـعـنـاع، گـل مـحـمـدی، گـلپـر و ... نـانـخـواه در روایـت بـه عـنـوان مثال آمده است.

Answer 6

نگاهی به غذا و تغذیه از منظر اسلامی (بخش سوم)
چه زمانی بخوریم ؟
چه زمانی باید غذا خورد؟ اسلام در خوردن به چند وعده غذا توصیه می کند؟

روایات مربوط به وعده غذایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1. بـرخی روایات به دو وعده اشاره دارند. امام صادق فرمود: «صبحانه و شام بخور و در فـاصـله مـیان آنها چیزی نخور، چرا که موجب تباهی تن است، مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و آنان (بهشتیان) صبحگاهان و شامگاهان، روزی ویژه خویش را دارند.»
2. بـرخـی بـر یک وعده و آن هم صبحانه تاکید دارند، امام صادق (ع) فرمود: «مؤمن را بـایـسـتـه اسـت، تـا غـذا نخورده، از خانه بیرون نرود، چرا که این کار به او استواری بیشتر می بخشد.»
3. بـرخـی دیـگـر بـه خـوردن شـام بـویـژه بـرای افـراد سـالخـورده سـفـارش مـی کند. رسـول خـدا (ص) می فرماید: «خوردن شام را وامگذارید... من بر امت خویش از این بیمناکم که از واگذاردن شام، پیری به سراغشان آید، چرا که شام، موجب نیرومندی پیر و جوان است.» و برخی روایات به شام خوردن پیامبران اشاره دارد.
امام علی (ع) فرمود: «شام خوردن پیامبران ، پس از تاریکی شب بوده است.»
امام صادق (ع) فرمود: «شام پیامبران پس از نماز عشا می باشد.»
4. امـام رضـا (ع) در روایـتـی هـر 8 سـاعـت یـک بار وعده غذایی را از مجموع این چند دسته روایـات چـنـیـن اسـتـنـبـاط مـی شـود کـه دو وعـده غـذایـی، یـعـنـی اول روز و آخـر روز بـرای خـوردن غـذا کافی است، و چنانچه در میان روز گرسنه شد از مـیان وعده های غذایی استفاده کند، آنچه در رساله های عملی درباره استحباب غذا خوردن در اول روز و اول شب و خودداری از غذا در بین روز و بین شب آمده، در تاءیید دو وعده تغذیه است. بنابراین نظریه غالب می بایست روایت امام رضا (ع) را توجیه کرد.

در کنار این روایات، به روایاتی بر می خوریم که بحث گرسنگی و اشتها را ملاک می دانند و سلامتی انسان را در این می دانند که تا گرسنه نشده غذا نخورد.
امـام عـلی (ع) بـه امـام حـسـن (ع) فـرمـود: «بـر سر سفره نمی نشینی ، مگر آن هنگام که گرسنه ای ... اگر این کار را کردی از طبیب بی نیاز می شوی.»

چه مقدار غذا بخوریم ؟
افـراط و تـفـریـط در رسـانـدن غـذا بـه بـدن هر دو ضرر و مفسده دارد. امام رضا (ع) با تشبیه بدن به زمین می فرماید: بدن انسان، بسان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگـر در آبـادانی و آبدهی بدان، مراقبت شود، به گونه ای که آب، نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرقاب و باتلاق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تـشـنـگـی گـرفـتـار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید؛ بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است .

پـرخـوری و نـیز خوردن پس از سیری ، بدن را باتلاق تجمع میکرب ها می سازد و موجب تباهی تن، قساوت قلب، کودنی، پیامبر (ص) فرمود: «مؤمن در یک شکم چیز می خورد و کافر در هفت شکم چیز می خورد.»
امام علی (ع) فرمود: «عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد.»
و همچنین فرمود: «از پرخوری پرهیز کنید، چرا که مایه تباهی تن است.»
بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد.

امـام عـلی (ع) بـه امـام حـسـن (ع) فرمود: «اگر می خواهی سالم بمانی و از پزشک بی نـیـاز شـوی، چهار امر را رعایت کن:
1. اگر میل به غذا نداری نخور 2. تا زمانی که سیر نـشـده ای و اشـتـهـا بـاقـی اسـت دسـت از غـذا بـکـش 3. غـذا را پـس از جـویـدن کامل در دهان، فرو بده 4. قبل از خواب قضای حاجت کن.»

رسـول خـدا (ص) فـرمـود: «کـل وانـت تـشـتـهـی وامـسـک وانـت تـشـتـهـی ؛ زمـانـی کـه مـیـل بـه غـذا داری، غـذا بـخـور و در حـالی کـه هـنـوز میل و اشتها به خوردن داری، دست از خوردن بکش.»

مـفـهوم آیه شریفه «کلو واشربوا ولا تسرفوا» که در نگاه نخست بسیار ساده به نظر مـی رسـد، امروز در رتبه مهم ترین دستورات بهداشتی (و تغذیه سالم) قرار گرفته اسـت، زیـرا طـبـق تـحـقـیقات دانشمندان، سرچشمه بسیاری از بیماری ها، غذاهای اضافی (داخـل مـعـده) اسـت کـه بـه صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند. این مواد اضافی هم بـار سـنـگـیـنـی اسـت بـر قلب و عروق و سایر دستگاه های بدن، و هم بستر آماده ای است برای پذیرش انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری ها نخستین گـام ایـن اسـت کـه ایـن مواد اضافی، و به عبارت دیگر زباله های تن انسان بسوزند و جـسم پاکسازی گردد. عامل به اصطلاح «پرخوری» است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در (خوردن) غذا نیست.

مـرحـوم طـبـرسـی در تـفـسـیـر مـجـمـع البـیـان مـطـلب جـالبـی نقل کرده است:
هارون الرشید طبیبی مسیحی داشت که مهارت او در طب معروف بود. روزی این طبیب به یکی از دانـشـمـندان اسلامی گفت: من در کتاب شما چیزی از طب نمی یابم در حالی که دانش مفید بر دو گونه است: علم ادیان و علم ابدان. او در پاسخش چنین گفت: خداوند همه دستورات طـبـی را در نصف آیه از کتاب خویش آورده است. «بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید» و پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است: «معده ، خانه بیماری ها است و امـسـاک ، سـرآمـد هـمه داروها است و بدنت را از آنچه بدان عادت صحیح داده ای محروم مکن» طـبیب مسیحی وقتی این سخن را شنید گفت: قرآن شما و پیامبرتان، برای جالینوس (طبیب معروف) سخن طبیبانه ای باقی نگذارده اند.

امـام رضـا (ع) فـرمود: «لو ان الناس قصدوا فی الطعام لاعتدلت ابدانهم ؛ اگر مردم در خوردن غذا میانه رو باشند، بدن های آنان اعتدال پیدا می کند.»

چگونه غذا بخوریم ؟
در روایـات مـعصومین (علیهم السلام) و فقه اسلامی ، تحت عنوان «آداب خوردن و آشامیدن» به چگونه خوردن غذا پرداخته که به آنها اشاره می کنیم:
1. شـسـتـن دسـت ها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله. پیامبر (ص) فرمود: «شستن دست ها، پـیـش از غـذا شـفـای تـن»
2. در آوردن کـفـش هـا از پـا هـنـگـام غـذا خـوردن، رسـول خـدا (ص) فرمود: «چون غذا نهاده شد، کفش هایتان را درآورید، چرا که هم رفتاری است زیبا و هم موجب آسایش ‍ بیشتر پاهایتان می شود.»
3. نـام خـدا بـردن و بـسم الله گفتن، امام علی (ع) فرمود: «برای کسی که برای غذای خود نام خدا را ببرد، ضمانت می کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجی گرفتار نشود.»
4. بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگری نماند.
5 . شروع غذا با دعا و شکر الهی
6 . آغاز کردن غذا با نمک
7. با دست راست خوردن ، با سه انگشت یا بیشتر و با دو انگشت نخورد.
8 . پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا
9. آغاز کردن از سبک ترین غذاها، مانند، سوپ ، سالاد و... .
10. زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن
11. خوردن غذای گرم قبل از سرد شدن
12. پرهیز از خوردن غذای داغ
13. پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنی ها
14. کراهت پاک کردن کامل گوشت استخوان
15. پرهیز از خوردن غذا در حال جنابت
16. برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن
17. دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل
18. پرهیز ازخوردن در حال سیری
19. پایان بردن غذا با نمک
20. خوردن از قسمت جلوی خود
21. نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن
22. دعا کردن پس از غذا
23. به پشت دراز کشیدن پس از غذا و پای راست را روی پای چپ گذاشتن
24. نخوابیدن بلافاصله پس ازخوردن غذا
25. خلال یا مسواک زدن پس از غذا
26. غسل نکردن با آب سرد پس از خوردن ماهی
27. خـوردن چـنـد خـرمـا یـا مـقـداری عـسـل (یـا چـیـز گـرم) پـس از خـوردن مـاهـی قبل از خواب
28. شستن گوشت قبل از پختن
29. نخوابیدن بلافاصله پس ازخوردن ماهی تازه
30. شستن میوه با آب
31. خوردن میوه در فصل خود
32. خوردن میوه با پوست (برخی میوه ها)
33. دور نیاختن میوه پیش از خوردن کامل آن

آداب آشامیدن
1. گفتن بسم الله پیش از آشامیدن والحمدالله بعد از آن
2. آشامیدن به سه نفس و مکیدن آن و سر نکشیدن یکجا
3. ایستاده آب آشامیدن در روز و نشسته آشامیدن در شب
4. آشامیدن آب به صورت ولرم
5 . ندمیدن در آب
6 . نیاشامیدن آب با دست چپ
7. نیاشامیدن آب در بین غذا
8 . نیاشامیدن آب در پی چربی و غذای چرب
9. نیاشامیدن آب از کنار دسته ظرف یا لبه شکسته آن
10. یـاد کـردن حـضـرت ابـاعبدالله و اهل بیت او و لعن قاتلان او
11. نیاشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و شیرینی
12. نیاشامیدن آب فراوان
13. نیاشامیدن آب سرد در حمام
14. بستن دهانه ظرف آب

برگرفته از: پایگاه حوزه