درباره جعده، دختر اشعث ابن قیس کندی
جَعده (یا جُعده) بنت اَشعَث بن قِیس کِندی همسر امام حسن مجتبی (علیه السلام) است که با توطئه و وسوسه معاویه، امام مجتبی (ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند. وی از امام (ع) صاحب فرزند نشد. در چگونگی و چرایی وقوع ازدواج امام با او روایت‌های مختلفی وجود دارد.
نام‌ها، ولادت و نسب
در تاریخ، از تولد جعده مطلبی به میان نیامده اما درباره نسب وی آمده است که پدرش «اشعث بن قیس کِندی» از چهره‌های مشهور صدر اسلام و مادرش «ام فروة» خواهر ابوبکر بوده است.[۱]
ابوالفرج اصفهانی می‌گوید: گفته شده از نام های وی سکینه، شعثاء و عایشه است اما نام صحیح او جعده می‌باشد.[۲]
چگونگی ازدواج با امام حسن مجتبی (علیه السلام)
بلاذری درباره نقش منافقانه اشعث در این ازدواج می‌نویسد:
امام علی (علیه السلام) دختر سعید بن قیس به نام «ام عمران» را برای فرزندش حسن (ع) خواستگاری کرد. سعید با برادرش اشعث به مشورت پرداخت و جریان را به او گفت. اشعث از روی نیرنگ به سعید گفت: پس بهتر نیست او را به پسر من محمد که پسر عمویش هست بدهی؟ بدین طریق، اشعث در مشورت خیانت کرد و سپس دختر خودش جعده را برای ازدواج امام حسن (ع) پیشنهاد داد.[۳]
چنانکه از روایات تاریخی برمی‌آید ازدواج امام حسن (ع) با جعده در زمان حکومت امام علی (ع) و در کوفه بوده است چرا که در برخی از نقل ها اشعث امام علی (ع) را با «امیرالمؤمنین» خطاب می‌کند [۴] و از سوی دیگر اشعث در زمان عثمان، حاکم آذربایجان بوده و پس از جنگ جمل بود که عزل شد و به کوفه آمد. بنابراین، می‌توان گفت که این خواستگاری در کوفه بوده است لذا وقوع آن در فاصله سال های ۳۶ تا ۴۰ هجری بوده است که امام علی (ع) در کوفه بوده است.
با توجه به خواستگاری امام علی (ع) برای امام حسن (ع) در این ازدواج در کوفه، از سویی این امر تضعیف کننده سخن کسانی است که می‌گویند امام حسن (ع) به کرات زن می‌گرفته و طلاق می‌داده است و امام علی (ع) از این کار وی ناراضی بوده است و در کوفه از مردم خواسته است که دخترانشان را به عقد وی درنیاورند. زیرا اگر امام علی (ع) از کار وی ناراضی بود درست نبود که خودش برای وی خواستگاری کند.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه جعده تا پایان عمر در عقد امام حسن (ع) بود و این مدت در کمترین حالت حدود ۱۰ سال بوده است، این امر تضعیف کننده روایاتی است که امام حسن (ع) را زیادطلاق دهنده زنان معرفی می‌کنند؛ چرا که اگر کسی همچون جعده -که از سویی پدرش اشعث بود که در جنگ صفین در مقابل امام علی (ع) ایستاد و او بود که ابوموسی اشعری را بر امام علی (ع) تحمیل کرد و باعث سوق یافتن ماجرای حکمیت به سود معاویه شد و از سوی دیگر، این زن روحیه‌ای داشت که سرانجام امام حسن (ع) را به قتل رساند و از سوی دیگر امام از وی فرزندی نداشت- در این مدت با وی به سر برده است نمی‌توان بدون دلیلی قطعی مدعی شد که زنانی را که مادران فرزندان وی بوده‌اند به سادگی طلاق می‌داده است.
فرزندان امام حسن (علیه السلام) از جعده
در تاریخ، از فرزندان امام حسن (ع) که مادرشان جعده باشد هیچ سخنی اشاره نشده است. شیخ مفید در شمار فرزندان امام حسن (ع)، از ۸ فرزند پسر و ۷ فرزند دختر برای امام (ع) نام می‌برد که نام مادر هیچ کدام از آنها جعده نیست. [۵]
شهادت امام حسن مجتبی (ع)
بنا بر گزارش‌های شیعه و سنی، جعده عامل شهادت امام مجتبی (ع) است. سخاوی به نقل از ابن عبدالبر می‌گوید: جعده به سبب کینه‌ای که از امام حسن (ع) داشت او را مسموم کرد.[۶]
منابع شیعی گفته‌اند معاویه با دسیسه و تطمیع جعده در وعده مالی و ازدواج با فرزند خویش یزید، او را راغب ساخت تا به امام حسن (علیه السلام) زهر دهد.[۷]
برخی نوشته‌اند خود معاویه زهر را به جعده داد تا امام (علیه السلام) را مسموم سازد.[۸]
قطب راوندی روایتی را نقل می‌کند که امام (ع) پس از نوشیدن شربت مسموم، جعده را لعن و نفرین کرد.[۹]
کلینی روایتی را نقل می‌کند که امام صادق(ع) فرمود: اشعث بن قیس در قتل امیرالمؤمنین (ع) شریک است و دخترش جعده، حسن بن علی (ع) را مسموم کرد و محمد پسر اشعث نیز در شهادت حسین بن علی (ع) شرکت داشت.[۱۰]
جعده پس از شهادت امام حسن (علیه السلام)
ابوالفرج می‌نویسد: معاویه به وعده مالی عمل کرد و برای جعده صدهزار درهم فرستاد اما برای ازدواج جعده با یزید رضایت نداد. [۱۱] معاویه در این باره می‌گفت: می‌ترسم آنچه را در مسموم کردن فرزند رسول خدا (ص) روا داشتی درباره فرزندم انجام دهی.[۱۲]
ازدواج‌های او پس از امام حسن (ع)
در مورد سرنوشت جعده و زندگی او پس از امام حسن (علیه السلام) هم در تاریخ این طور آمده است که جعده پس از امام مجتبی (ع) دو بار ازدواج کرد. نخست با یعقوب بن طلحه بن عبیدالله ازدواج کرد [۱۳] که برای او سه پسر به نام‌های اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به دنیا آورد که اسماعیل و اسحاق به هنگام حیات پدر از دنیا رفتند.[۱۴]
پس از کشته شدن یعقوب بن طلحه در واقعه حره در سال ۶۳ ق[۱۵] با عباس بن عبدالله بن عباس فرزند ارشد ابن عباس ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قریبه به دنیا آورد که از این دو نیز نسلی باقی نماند.[۱۶]
فرزندان جعده را «بنی مسمة الازواج» می‌خواندند یعنی: فرزندان زنی که شوهرانش را مسموم می‌سازد.[۱۷]
اشعار نجاشی درباره جعده
قیس بن عمرو بن مالک معروف به نجاشی از شاعران شیعی در نکوهش جعده، قصیده‌ای را سروده که در کتب تاریخی بدان اشاره شده است. [۱۸]
1. کتاب الفتوح، ج ۱، ص۶۸.
2. مقاتل الطالببین، ص۳۲.
3. انساب الاشراف، ج ۳، ص۱۴ و ۱۵.
4. ر.ک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج ۹، ص۱۳۸-۱۳۹.
5. الارشاد، ج ۲، ص۲۰.
6. التحفه اللطیفه، ج ۱، ص۲۸۳.
7. الارشاد، ج ۲، ص۱۶.
8. الاحتجاج، ج ۲، ص۱۳.
9. الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص۲۴۲.
10. کافی، ج ۸، ص۱۶۷.
11. مقاتل الطالبیین، ص۴۸.
12. شرح نهج البلاغه، ج ۱۶، ص۱۱.
13. انساب الاشراف، ج ۳، ص۱۵.
14. طبقات کبری، ج ۵، ص۱۶۵.
15. الاعلام، ج ۸، ص۱۹۹. الثقات، ج ۵، ص۵۵۳.
16. طبقات کبری، ج ۵، ص۳۱۵.
17. الارشاد، ج ۲، ص۱۶. شرح نهج البلاغه، ج ۱۶، ص۴۹.
18. تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۲۸۴. تهذیب الکمال، ج۶، ص۲۵۳
برگرفته از: ویکی شیعه
با توجه به طرح سوالات و شبهات فراوان، در صورتی که مطالب طرح شده را برای خود مضر تشخیص دادید، از مطالعه آنها بپرهیزید.
توجه: محتوای سامانه پرسش و پاسخ توسط کاربران ایجاد می گردد. لطفا در صورت مشاهده محتوای نامناسب، آن را گزارش کنید.
