آیات الاحکام چیست؟
برخى از آیات قرآن, بیان کننده حکمى فقهى هستند و علماى شیعه و سنى اقدام به شرح و تفسیر این گونه آیات کرده اند. عنوان آیات الاحکام نام تألیفاتى است که عالمان شیعه در این زمینه نگاشته اند; مثل آیات الاحکام استرآبادى, و اهل سنت و جماعت این گونه تألیفات را احکام القرآن نامیده اند; مانند احکام القرآن جصّاص و ابن العربى و کیاهراس.
اولین نویسنده آیات الاحکام
به گفته علامه سید حسن صدر(۱۳۵۳ق) در کتاب تأسیس الشیعه اولین مؤلف در باب آیات الاحکام, محمد بن سائب کلبى است. او در تفسیر صاحب نظر و کتاب تفسیرى دارد. آرا و نظریات محمد بن سائب در کتاب هاى تفسیرى ذکر مى شود. وى در ۱۴۶ق رحلت کرد. علماى اهل سنت, ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعى(۲۰۴ق) را اولین مؤلف در آیات الاحکام مى شمارند, ولى آیت الله مرعشى در مقدمه مسالک الافهام مى گوید: محمد بن سائب کلبى بر او مقدم است.
ابوبکر بیهقى, صاحب کتاب السنن الکبرى, آرا و اقوال شافعى را در آیات الاحکام گردآورى کرده و در مقدمه احکام القرآن شافعى نوشته: شافعى بر همه شافعیان منّت دارد, مگر بیهقى که او بر شافعى منت دارد.
مشهورترین کتابهاى آیات الاحکام
۱٫ اولین کتاب آیات الاحکام که از علماى شیعه در دست است, کتاب فقه القرآن راوندى است. ا ین کتاب در دو جلد به چاپ رسیده است. راوندى(م۵۷۳ق), از پیروان شیخ طوسى است و سه شرح بر النهایه نوشته و فتاوى او در فقه القرآن مورد توجه فقها بوده است.
۲٫کنزالعرفان فى فقه القرآن.
۳ .النهایه فى تفسیر الخسمائه آیه, از عبدالله بحرانى.
۴٫زبده البیان فى احکام القرآن, تألیف ملا احمد اردبیلى(۹۹۳ق).
۵٫مسالک الافهام الى آیات الاحکام, از فاضل جواد(زنده در ۱۰۴۰ق). در میان علماى شیعه سه کتاب کنزالعرفان, زبده البیان و مسالک الافهام, به ترتیب شهرت خاصى دارند.
۶٫تفسیر شاهى.
۷٫تفسیر البلابل و القلاقل که به فارسى است
در پنجاه سال اخیر کتاب هاى ارزشمندى در آیات الاحکام نوشته شده است که از آن جمله است:
۱٫فقه القرآن, از آیت الله محمد یزدى(دو جلد).
۲٫آیات الاحکام, تألیف لاهیجانى امام جمعه لاهیجان که به زبان فارسى پنج جلد آن به چاپ رسیده نگاشته شده است.
۴٫آیات الاحکام, از باقر ایراوانى,(دو جلد).
۵٫آیات الاحکام, تألیف استاد کاظم مدیر شانه چى که انتشارات سمت آن را چاپ کرده است.
۶٫آیات الاحکام, نوشته محمد فاکر میبدى که مقارنه بین آراى شیعه و سنى است.
تعداد آیات الاحکام
فاضل مقداد سیورى مى گوید: در میان علما مشهور است که تعداد آیات احکام پانصد آیه است, ولى من در کتاب کنزالعرفان تمام آیات را آورده و تکرارى ها را حذف کرده ام و تعداد آنها به پانصد آیه نمى رسد.
کسى گمان نکند که ما آیه اى را ترک کرده ایم; هدف آن بوده که آیات الاحکام بررسى شود, نه این که تعداد آنها زیاد شود.
فاضل تونى(۱۰۷۲ق) در کتاب الوافیه و نیز ملا احمد نراقى(۱۲۴۵ق) در کتاب مناهج الاصول, یکى از شرایط اجتهاد را احاطه فقیه برآ یات احکام دانسته و گفته اند: بنابه اجماع شیعه تعداد آیات الاحکام, پانصد آیه است.
گفتنى است که شیوه بحث از آیات الاحکام, در میان علماى شیعه سنى تفاوت دارد. علماى شیعه به همان سبک کتاب هاى فقهى و به صورت موضوعى از طهارت شروع مى کنند و تا دیات ادامه مى دهند و درباره یکایک آیات هر باب بحث مى کنند; همان گونه که در فقه القرآن و کنزالعرفان این گونه است.
اما معمولاً اهل سنت از اول قرآن شروع مى کنند و هر جا حکمى از آیات استفاده شود, آن را ذکر مى کنند. از این رو, به نظر آنان هر آیه اى که بتوان از آن مطلبى را درباره فروع استخراج کرد, در شمار آیات الاحکام است.
منبع: کاوشى نو در فقه اسلامى ، شماره ۵۰
نویسنده:محمد حسن ربانى
برای آگاهی از آیات الاحکام قرآن به این صفحه مراجعه فرمایید.
برگرفته از: تا ظهور
با توجه به طرح سوالات و شبهات فراوان، در صورتی که مطالب طرح شده را برای خود مضر تشخیص دادید، از مطالعه آنها بپرهیزید.
توجه: محتوای سامانه پرسش و پاسخ توسط کاربران ایجاد می گردد. لطفا در صورت مشاهده محتوای نامناسب، آن را گزارش کنید.
