چرا کسی نمی تواند معصوم باشد؟

Question

چرا كسی نمی تواند به اراده خود معصوم باشد و خداست كه باید او را معصوم كند یا معصوم بیافریند؟ اگر كسی نتواند به اراده خویش معصوم شود، پس دیگر چه نیازی به اسوه بودن معصوم؟ چرا برخی پیامبر و امام شده اند و ما نشدیم؟ آیا این با عدالت سازگار است؟

Answer 1

برای پاسخ به این پرسش باید به سه واقعیت، معرفت پیدا كرد.
نخست آن كه پیامبران و امامان(ع) دارای اراده بشری می باشند و برای تحصیل هر چه بیشتر مقامات معنوی، به سعی و تلاش می پردازند و اهل صبر و جهاد و زهد و تقوا و... می باشند.
واقعیت نورانی دوم آن كه خداوند متعال به قابلیت پیامبران وامامان برای تحصیل مقامات معنوی و شایستگی آنان برای عهده داری مسؤولیت هدایت جامعه علم دارد و در حقیقت همان قابلیت و شایستگی آنان است كه موجب برگزیدگی آنان برای امامت شده است.
آیات وروایات فراوانی بر این دو واقعیت گواهی می دهد كه به چند نمونه آن اشاره می شود.
«وجعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا لما صبروا و كانوا بایتنا یوقنون؛ و چون شكیبایی كردند و به آیات ما یقین داشتند، برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما [مردم را] هدایت می كردند» (سجده، آیه 24)
«الله اعلم حیث یجعل رسالته؛ خداوند بهتر می داند رسالتش را كجا قرار دهد» (انعام، آیه 124)
واقعیت سوم كه باید به آن توجه كرد آن است كه «سپردن هر مسؤولیتی همراه با دادن امكانات لازم است» و امامت جامعه از این قاعده مستثنی نیست. ازاین رو خداوند آنان را از علم لازم برای عهده داری مسؤولیت امامت بهره مند می گرداند.
به مجموعه این سه واقعیت نورانی در اوایل دعای ندبه اشاره شده است. آن جا كه درباره دلیل «برگزیدگی امامان» می خوانیم:
«بعد ان شرطت علیهم الزهد فی درجات هذه الدنیا الدنیه وزخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذكر العلی والثناء الجلی واهبطت علیهم ملائكتك و كرمتهم بوحیك و رفدتهم بعلمك؛ [آنان را برگزیدی]... بعد از آن كه بر آنها شرط كردی نسبت به دنیا و زینت زیورها زهد بورزند، آنان نیز این شرط را پذیرفتند و دانستی كه آنان به آن شرط وفا دارند. پس آنها را پذیرفتی و به خود نزدیك ساختی و یاد بلندو ستایش ارجمند را برای ایشان پیش فرستادی و فرشتگانت را بر آنان فرو فرستادی و به وحی خود آنان گرامی داشتی و آنان را به بخشش علم خودمیهمان كردی...»
در پایان باید به نكته مهم معرفتی دیگر توجه داشت كه این «علم و عصمت موهبتی» به عنوان پایه و (Base) می باشد و معصومان با اراده خویش و با سعی و تلاش و عبادت و دعایی كه به درگاه خداوند دارند به مقامات عالی تری از علم و عصمت دست می یابند. چنان كه درقرآن مجید از زبان پیامبر(ص) می خوانیم: «و قل رب زدنی علما؛ و بگو پروردگارا بر دانشم بیفزای» (طه، آیه 114)
و همین عبادت ها و صبر و جهادهای بیشتر است كه با اختیار و اراده انجام می شود و موجب برتری برخی از پیامبران بر دیگر پیامبران می شود.
«تلك الرسل فضلنا بعضهم علی بعض؛ برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری بخشیدیم...» (بقره، آیه253)
بنا بر آن چه گفته شد علم و عصمت موهبتی امامان، به جهت مسؤولیتی است كه برای هدایت جامعه بر عهده آنان گذاشته شده است و این یك اصل عمومی و یك سنت الهی است، بدون آن كه تبعیض ناروایی باشد كه رسیدن به مقام امامت همراه با دارا شدن برخی مقامات ویژه معنوی باشد، چنان كه درباره امام هادی(ع) می خوانیم:
«یكی از یاران ایشان به نام «هارون بن فضیل» در كنارشان بود كه ناگاه امام فرمودند: انا لله و انا الیه راجعون ابی جعفر [امام جواد(ع)] درگذشت. به حضرت عرض شد: از كجا دانستید؟ فرمودند: زیرا فروتنی و خضوعی نسبت به خدا در دلم افتاد كه برایم سابقه نداشت»، (اصول كافی، ج 3، ص 218، ح 984)
ناگفته نماند، دسترسی به مقام «عصمت» و راه یابی به مقامات «علمی و معنوی» اختصاصی به پیامبران و امامان ندارد، بلكه برای همگان میسر است. چنان كه حضرت زینب (س) تا مرز عصمت پیش رفته بود و حضرت عباس (ع) به مقامات عالی معنوی دست یافته بود و بسیاری از علما و اولیا به عنوان «تالی تلو معصوم» [نزدیكان به مرز عصمت] از آنان یاد می شود.

برگرفته از: پرسمان

Answer 2

 آیا عصمت پیامبر (ص) و اهل بیت (علیهم السلام) خدادادی محض است یا این كه اكتسابی و بر اساس لیاقت و امتحان می باشد؟
بدون شك عصمت پیامبران و ائمه (علیهم السلام)، اكتسابی و بر اساس لیاقت و امتحان است ؛ زیرا اگر خدادادی محض باشد ، هیچ ارزشی ندارد و فضیلیت محسوب نمی‌شود.
نكتۀ اساسی در بحث عصمت این است كه باید دید منشأ عصمت در معصومین چیست؟
بنابر اعتقاد شیعیان كه با دلایل محكم و قاطع قابل اثبات است ، منشأ عصمت معصومین علم قطعی ، شهودی و وجدانی به حقایق امور و عواقب اعمال است ؛ به طوری كه سبب می‌شود ارادۀ انسان قوی و در نفس او قوه ای ایجاد شود كه او را از انجام گناه و لغزش محافظت می‌كند .
این علم ، علمی است كه دارندۀ آن صاحب چشم بصیرتی می‌شود كه عواقب، آثار و لوازم گناه و ترك واجبات را در دنیا و آخرت با تمام وجود لمس می‌كند و از انسان موجودی می‌سازد كه در تمام عمرش حتی به اندازۀ زره‌ای با دستورات پروردگارش مخالفت نمی‌كند و حتی فكر انجام معصیت و یا ترك واجب در مخیلۀ او نمی‌گنجد.
این مسأله حتی در برخی موارد برای سایر انسان‌ها نیز اتفاق می‌افتد؛ مثلاً انسانی كه می‌داند در داخل این ظرف زهر خطرناكی است، هرگز از آن نخواهد نوشید و حتی فكر خوردن آن را نیز نخواهد كرد؛ زیرا انسان به كشنده بودن زهر علم قطعی دارد و این علم باعث می‌‌شود كه انسان‌ها در تمام عمرشان حتی یك بار مرتكب آن نشوند؛ با این كه هر انسانی مختار است و هر وقت كه اراده كند می‌تواند با خوردن خودكشی كند؛ چنانچه هستند انسان‌های ضعیف النفسی كه حتی با دانستن كشنده بودن زهر، با خوردن آن خود کشی می کنند.
و یا مثلاً هر انسان عاقل ، آگاه و آبرو داری كه در جامعه دارای منصب و مقام رفیعی است ، هرگز اتفاق نمی‌افتد كه بدون لباس و لخت و عریان در ملأ عام ظاهر شود ؛ با این كه در  انجام آن  کاملا مختار است ؛ اما چون به عواقب آن آگاه است ، حتی انجام آن را تصور نمی‌كند .
و یا مثلاً مادری که فرزندی شیرخواری دارد ، هر گز تصور این را نمی کند که چاقو بردارد و سر فرزند خودش را ببرد ؛ با این که این عمل از اعمال اختیاری مادر است ؛ اما علم این شیر خوار فرزند او است و علاقه شدیدی به او مانع این می شود که حتی این فکر پلید را از سر بگذراند .
معصومین (علیهم السلام) از طرفی علم قطعی به عواقب گناه دارند و از طرف دیگر ذات خداوند را به حقیقت شناخته اند و می دانند که با انجام معصیت ، از دستور چه کسی سر پیچی خواهند کرد ؛ لذا در تمام طول عمرشان حتی فکر گناه را هم نمی کنند ؛ با این که در انجام آن قدرت کامل دارند .
مرحوم شیخ مفید رحمت الله علیه در این باره می فرماید :
العصمة لطف یفعله الله تعالى بالمكلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة وترك الطاعة مع قدرته علیهما
عصمت ، لطفی از جانب خداوند كه شامل حال مكلف می‌شود و او را از وقوع در معصیت و ترك اطاعت باز می‌دارد ؛ با این كه آن شخص قادر به انجام آن‌ دو است .(النكت الإعتقادیة - الشیخ المفید - ص 37 )
برای اثبات این علم برای معصومین (علیهم السلام) دلایل فراوانی وجود دارد ؛ از جمله دربارۀ حضرت آدم (علی نبینا و آله و علیه السلام) می‌فرماید:
وَعَلَّمَ آَدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا (البقره / 31)
دربارۀ حضرت داود و سلیمان (علی نبینا و آله و علیهما السلام) می‌فرماید:
وَ لَقَدْ آَتَیْنَا دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلَى كَثِیرٍ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ . وَوَرِثَ سُلَیْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَأُوتِینَا مِنْ كُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ (النمل / 15_ 16)
و نیز می‌فرماید :
عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا . إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ (الجن / 26_ 27)
دربارۀ حضرت یوسف (علی نبینا و آله و علیه السلام) می‌فرماید:
وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آَتَیْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ . وَرَاوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَیْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ . وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ(یوسف / 22_23)
و باز دربارۀ حضرت یوسف (علی نبینا و آله و علیه السلام) می‌فرماید:
وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّی كَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَكُنْ مِنَ الْجَاهِلِینَ (یوسف / 33)
همچنین از زبان حضرت یعقوب (علی نبینا و آله و علیه السلام) وقتی كه فرزندانش وی را به خاطر گریه بر حضرت یوسف ملامت می‌كردند ، می‌فرماید:
قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَى اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (یوسف / 86)

و دربارۀ حضرت لوط (علی نبینا و آله و علیه السلام) می‌فرماید :
وَلُوطًا آَتَیْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْقَرْیَةِ الَّتِی كَانَتْ تَعْمَلُ الْخَبَائِثَ . (الأنبیاء / 74)
و دربارۀ رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)  می‌فرماید:
َلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ (البقره / 120)
وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ (البقره / 145)
این علم الهی خاص ، لطفی است كه خداوند به بندگان برگزیدۀ خودش عطا كرده و سبب و منشأ ایجاد ملكۀ تقوی تا عالی‌ترین درجۀ آن ؛ یعنی عصمت شده است . مثلاً در بارۀ حضرت یوسف (علیه السلام) همین علم باعث شد كه مرتكب فاحشه نشود ؛ با این كه كاملاً در انجام آن مختار بوده است.
در نتیجه ، عصمت امری است اكتسابی ؛ اما منشأ آن علمی است كه خداوند به آن‌ها لطف كرده است.

برگرفته از: موسسه تحقیقاتی ولی عصر (عج)