گفتگوی شیطان با خداوند

Question

سلام
یه سوال داشتم:
«قَالَ أَنظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»  شیطان گفت: «مرا تا به روزی که خلایق برانگیخته شوند مهلت ده» (سوره اعراف آیه 14)
اما در دو  آیه دیگر  «قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (سوره الحجر آیه 36)  «قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» شیطان عرض کرد: «پروردگارا، پس مهلتم ده که تا روز قیامت زنده مانم» (سوره ص آیه 79)
در این دو آیه کلمه رب وجود دارد اما در آیه اعراف کلمه رب وجود ندارد.  در قرآن آیه ای هست که گفته می شود هیچ اختلافی در قرآن نیست، این اختلاف چه توضیحی دارد و اصولا چرا صحبت شیطان با خداوند هر بار به شکلی است و همه گفتگوها یک شکل نیست؟  اگر یک گوینده و یک جواب دهنده هست باید همه صحبت ها یک شکل و یک نوع کلمات را داشته باشد.

Answer 1

در مورد گفتگوي خداوند متعال با فرشتگان و يا ابليس به اين مطلب بايد توجه داشت كه در اينجا گفتگويي وجود داشته، اما خداوند متعال زماني كه مي‌خواهد اين جريان و داستان خلقت و گفتگوي خود با ابليس را  براي انسان‌ها بيان كند، از يكي از ابزارهاي مهم گفت‌و‌گو بين انسان‌ها كه بهره‌بردن از الفاظ باشد، استفاده مي‌كند و آن را در قالب الفاظ مطرح مي‌كند و اگر در ظاهر الفاظ با هم مختلف هستند برای این است که:
یک) الفاظ و آياتي كه در اين باب است، نقل قول مستقيم نيست و اين‌گونه نبوده كه خداوند متعال و ملائكه و يا ابليس عيناً اين الفاظ را گفته باشند،‌بنابراین خداوند مضمون گفتگو را با الفاظ مختلف نقل می‌کند.
دو) آياتی که از جهت معاني و مفاهيم كلي به هم شبيه هستند؛ لكن از نظر الفاظ و تعابير، اختلاف‌هايي دارند و به دليل شباهت معنايي كه با هم دارند نمي‌توانيم بگوييم در يك جلسه گفتگو اين عبارت‌ها همگي ردّ و بدل شده است و بلکه برخی از گفتگوها چندین بار تکرا شده است و در هر گفتگویی به ق، به عنوان مثال اختلاف بين آيات:
{وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلا إِبْلِيسَ قَالَ أَأَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِينًا}
و { قَالَ لَمْ أَكُنْ لأسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ}
در اين آيات دو تعبير مختلف از طرف ابليس مطرح شده يكي: «آيا من براي كسي كه از گل او را آفريده‌اي سجده كنم!؟» و ديگري: «من براي بشري كه او را از گل خشكيده‌اي كه از گل بدبويي گرفته شده، آفريده‌اي سجده نمي‌كنم.» مفهوم كلي اين آيات اين است كه من سجده نمي‌كنم براي موجودي كه او را از نوعي گل خاصي آفريده‌اي، اما اين مفهوم با دو تعبير كاملاً متفاوت آمده است.
اين‌گونه تعابير مختلف اگر مي‌خواست نقل عين كلام خداوند متعال و يا ابليس باشد بعيد مي‌نمود كه در يك جلسه گفتگو مطرح شده باشد، لكن با توجه به مقدمه اول كلام مي‌توانيم بگوييم: اين آيات از باب نقل قول مستقيم نيست، بلكه از باب نقل به معنا است و در اين نوع نقل، تا زماني كه در بيان آن معناي كلي و خاص، خللي وارد نشود اختلاف تعابير اشكالي ندارد و بلكه در فصاحت و بلاغت كلام نقش مهمي دارد.
و به بيان ديگري به اين رابطه اين است كه الفاظ ظرفي براي مفاهيم و معاني هستند، گاهي مفاهيم آنقدر بلند و پيچيده هستند كه خارج از درك انسان‌هاي مادي هستند، بنابراين با الفاظ معمول بين انسان‌ها نمي‌توان اين مفاهيم و معاني را رساند و لكن خداوند متعال براي اينكه مقداري ذهن ما معطوف آن معاني بلند شود با عبارت‌هاي مختلف گوشه‌هايي از آن معاني را به ذهن انسان نزديك كرد.
سه) خلاصه و مفصل گویی: گاهی خداوند داستانی را در یک سوره مفصل بیان می‌کند و در سوره دیگر خلاصه آن را می‌آورد، یا یک قسمت را در آیه‌ای و قسمت دیگر را در آیه دیگر می‌آورد و این تناقض نیست.
با این توضیح خداوند متعال سخنان ابلیس را متفاوت نقل کرده است که دلیلش یا تکرار درخواست ابلیس است و یا خداوند در آیه ای خلاصه گفته و در دو آیه دیگر کل سخن ابلیس را نقل کرده است.
بنابراين با توجه به آن‌چه گفته شد اگر با دقت به اين آيات مختلف توجه كنيم تعارض و اختلاف اوليه از بين مي‌رود و مي‌توان اين آيات را با هم جمع كرد به گونه‌اي كه مكمل و بيانگر باشند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج2، ص 314 و ج13، ص 108.

نکته اخلاقی:
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى‏ إِثْماً عَظيماً
خداوند (هرگز) شرك را نمى‏بخشد! و پايين‏تر از آن را براى هر كس (بخواهد و شايسته بداند) مى‏بخشد. و آن كسى كه براى خدا، شريكى قرار دهد، گناه بزرگى مرتكب شده است.

Answer 2

با عرض سلام و تشکر بابت ارتباطتان با شیعه سِی
قرآن کریم در سوره نسآء آیه 82 می فرماید:
أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فيهِ اخْتِلافاً کَثيراً
اختلاف در گفتار، یعنی تضاد و تناقض در گفتار. یعنی سخنان ضد هم و مخالف هم بر زبان راندن.
یعنی کسی دو مفهموم به بکار ببره، که با هم تضاد داشته باشند. مثل سیاهی و سفیدی
مثلاً خدای متعال در آیه ای بفرماید موسی فرستاده ماست. و در آیه دیگر بفرماید موسی فرستاده ما نیست.
در جائی بفرماید خداوند بخشنده گناهان است و در جای دیگر بفرماید هیچ بخششی در کار نیست و همه گناهکاران باید به جهنم بروند.
اینگونه سخن گفتن، متضاد است و تناقض گوئی است و از خداوند متعال سزاوار نیست. اما اگر سخنی در جائی مختصر و در جای دیگر مفصل تر باشد، به اینگونه سخن، اجمال و تفصیل میگن و از محسنات کلام است.
شما داستان حضرت موسی را ببین. در جاهای مختلف قرآن آمده و با عبارات متفاوت. ولی ضد هم نیست بلکه همه در راستای یک هدف است.
در رابطه با حکایت سخن ابلیس با خدای متعال هم اینگونه است. در جائی بدون کلمه رب می آورد و در دو جا با کلمه رب. یعنی همان اجمال و تفصیل،تا به خواننده بفهماند که این ابلیس، رب بودن خداوند را قبول داشته است ولی تمرد کرد.
نکته آخر: در مواردی از آیات داریم که آیه شریفه، مستقیما کلام خداوند است، و در جایی آیه نقل قول از یک فرد است. گاهی اوقات تفاوتهای اینچنینی نیز مشاهده می شود که باز هم چون مقصود واحد است و هدف رساندن یک مطلب واحد است، تفاوت عبارت و الفاظ ضرری به مقصود نمی رساند. چون در کلام، تضاد و تناقضی دیده نمی شود و هیچ کلامی، کلام دیگر را نفی و رد نمی کند.