چرا ایرانیان شیعه شدند؟

Question

چگونه مردم ایران شیعه شدند؟

Answer 1

چگونه شیعه وارد ایران شد؟(بخش اول)

همه فکر می‌کنن اگر ما مسلمان نبودیم حتما زرتشتی بودیم‌. امپراتوری ساسانی آخرین امپراتوری باستانی شاهنشاهی ایران، مذهبی‌ترین امپراتوری ایران باستان است‌. به شدت شاهنشاهی ساسانی مذهبی‌ست، و تاکید بر زرتشتی گری دارد. اصلا امپراتوری ساسانی بر آمده از آتشگاه است. اما دین زرتشت دینی بود که از سمت شرق توسط بودایی‌‌ها مورد حمله قرار گرفته بود و هم‌چنین بودائیت داشت پیشروی می‌کرد به سمت ایران مرکزی برسد و تا دروازه‌های خراسان پیش آمده بود. اگر یادتان باشد چند سال پیش زمانی که حکومت طالبان در افغانستان قدرت داشت دو تا از مجسمه‌های بودا را که در دل کوه کنده بودند توسط طالبان منهدم شد. پس مشخص است که بودایی‌ها تا مرزهای شرقی خراسان پیشروی کردند.

چون آن زمان امپراتوری ساسانی‌، افغانستان کنونی تا مرز‌های هند مختص ایران بود. پس دیدید تا آنجا را بودایی‌ها گرفتند ولی دین زرتشت توان مقابله نداشت. از سمت غرب با توجه به نزدیکی ایران به روم مسیحیت ایران را در نوردیده بود. یعنی خوزستان اکثریت مسیحی بودند. مرز‌های غربی و جنوب غربی ایران مسیحی نسطوری بودند. بعدا مسیحیان یعقوبی نیز اضافه شدند. ارمنستان هم مسیحی بود، ولی امپراتوری ساسانی جنگ‌های بسیار شدیدی داشت بر سر ارمنستان که مال ایران بود تا ارمنستان زرتشتی بماند. آخرش هم اسمش یا مسیحی می‌شد یا اسمش زرتشتی بود. چندین مرتبه جنگ می‌شد. سپاه ساسانی به آنجا حمله می‌کرد تا این مسیحی‌ها را زرتشتی بکنند، تجاوز کردند، غارت کردند، چندین مرتبه ارمنستان را به آتش کشیدند، آخرش تا سپاه ساسانی عقب نشینی می‌کرد، با توجه به این که مسیحیت رشد چشمگیری در اروپا پیدا کرده بود، مجدداً مسیحیت می‌کشید سمت ارمنستان و دوباره ایران به محض اینکه ساسانی عقب‌نشینی می‌کرد‌، دوباره مسیحی می‌شدند. اگر ما مسلمان نبودیم، صد در صد مسیحی بودیم. چون دیگر دین زرتشت دین به روزی نبود. دینی نبود که پاسخ گوی مسائل آن زمان مردم باشد.

خیلی هم اعمالش سخت بود. مردم را برای عبادت به آتشگاه‌ها می‌کشیدند. عبادت سنگین، خسته کننده، کسل کننده. شما در تمام کوره دهات‌ها تشریف ببرید، آتشگاه می‌بینید که البته تغییر کاربری داده‌، خود زرتشتی‌ها دائم دچار مشکل بودند. مانوی‌ها یک فرقه می‌شدند، داخل زرتشتی‌ها اختلاف می‌انداختند و می‌گفتند که این قسمتش را قبول نداریم. ‌‌یعنی دین زرتشتی در حال دست و پا زدن بود تا از بین نرود. اواخر امپراتوری ساسانی وضعیت در دربار شاهنشاهی ایران دچار اختلال می‌شود. خسرو پرویز وقتی کشته می‌شود‌، همان کسی که نامه پیامبر در مورد اسلام را پاره می‌کند و پیامبر به او می‌گوید که انشاء‌الله سلطنتت پاره شود. دقیقاً خسرو پرویز در زندان کشته می‌شود طی چهار سال دوازده پادشاه در ایران حکومت می‌کنند که طول عمر سلطنت بعضی از آن‌ها بیشتر از دو ماه نبوده است. بعضی از آن‌ها با توطئه زنان حرم سرا و یا دخالت فرماندهان نظامی عزل و نصب می‌شدند. وقتی ساسانی‌ها ضعیف شدند و دین زرتشت هم دیگر جوابگو نیست ارتش ساسانی هم در کار دولت اخلال ایجاد می‌کند ما شاهد ظهور اسلام هستیم. اما اولین حاکم بعد از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم (کیست؟ ابوبکر؛ از همین جا اختلاف شیعه و سنی شروع می‌شود. فقه شیعه معتقد است در زمان حضور معصوم یا پیامبر هیچکس حق ندارد دست به جهاد ابتدایی بزند. یعنی ابتدا به ساکن قصد حمله به کشوری را داشته باشد. حتی اگر آن کشور کافر، مشرک و یا هر دین دیگری داشته باشد. حتی با نیت اسلام آوردن یا جهاد. این کار فقط در اختیار معصوم است.

مگر اینکه در زمان غیبت معصوم امنیت کشور اسلامی مورد تهدید قرار گیرد و حاکم اسلامی مجبور شود به خاطر حفظ بقای کشور دست به یک حمله پیشگیرانه بزند. اولین حمله در زمان ابوبکر انجام شد. علت این حمله خشکسالی، وجود قحطی در عربستان است. اختلاف از اینجا شروع شد. شیعه اصلاً حکومت ابوبکر را به رسمیت نمی‌شناسد که بخواهد اقدامات او را نیز قبول کند. شخصی به اسم “خالد بن ولید” فرمانده ارتش اعراب به ایران حمله کرد. خالد بن ولید کیست؟ همان کسی است که سپاه پیامبر را در کوه احد دور می‌زند و از پشت به سپاه پیامبر حمله می کند و ضربه‌ی بسیار مهلکی به سپاه پیامبر می‌زند و منجر به جراحت پیامبر شد و دندان آن حضرت شکست و بسیاری از اصحاب ایشان به شهادت رسیدند و عملاً جنگ احد به نفع کفار به پایان رسید. من در هیچ یک از منابع شیعه و تاریخی ندیدم که از “خالد بن ولید” تمجید شود. ولی در منابع اهل سنت می‌گویند‌: “خالد بن ولید” رضی ا… عنه‌. همین گروه مرسوم به جیش العدل که چهارده نفر از مرزبانان ما را در سرابان به شهادت رساندند، اسم عملیات خود را “خالد بن ولید” گذاشته بودند. آیا شما تاکنون شنیده‌اید اسمی از این‌فرد را علمای شیعه به کار ببرند.

“خالد بن ولید” که فردی بسیار شجاع و قوی بود، اولین حمله را به ایران انجام می‌دهد و امپراتوری پیر ساسانی را از وسط به دو نیم می‌کند. ولی با روی کار آمدن خلیفه دوم حملات دوباره شروع می‌شود. در اولین حمله در نبردی به نام “جسر” یعنی پل، سپاه ایران به فرماندهی “بهمن جاوید” و سپاه اعراب به فرماندهی “ابو‌عبیده ثقفی” ( پدر مختار) است که با رشادت ایرانی‌ها مواجه می‌شوند. ابوعبیده ثقفی در این جنگ کشته می‌شود، که در پی آن عمر خلیفه دوم تا یک سال از حمله به ایران منصرف می‌شود. اختلاف در دربار ایران و عزل و نصب شاهان، باعث می‌شود تا مجدداً خلیفه دوم به ایران حمله کند.

  در نبردی که در نخیله انجام می‌شود، فرمانده ارتش اعراب شخصی است به نام “سعد بن ابی وقاص”. هیچ جایی در منابع شیعه وجود ندارد که از “سعد بن ابی وقاص” تعریف شده باشد. در این حمله سپاه ایران شکست می‌خورد و در حمله بعدی که به اسم جنگ” قادصیه” مشهور است، نقل می‌کنند که سپاه اعراب حدود ۳۰ هزار نفر و سپاه ایران ۶۰ هزار نفر، که البته این آمار چون در منابع عربی است معتبر نیست. ما اگر بخواهیم اقراق اعراب را در سپاه ایران به حساب نیاوریم، اما قطعاً سپاه ایران از لحاظ تجهیزات جنگی برتری چشمگیری داشته. ولی اعراب روحیه‌ی بهتری نسبت به سپا‌ه ایران داشتند که همان روحیه ی جهادی بود که از پیغمبر(ص) به ارث برده بودند. دوم به خاطر گرفتن غنائم و ذخایر چشمگیر ایران انگیزه‌‌ی آن‌ها بسیار بیشتر بود. نماینده عراق در “جنگ قادصیه” به اردوی ارتش ایران می‌آید که با فرمانده ارتش ساسانی مذاکره کند. فرمانده ارتش ساسانی شخصی است به نام “رستم فرخ زاد”. من این قسمت را از منابع عربی که به فارسی ترجمه شده است نقل می‌کنم‌، در کتابی به نام زندگانی امام حسن (ع) نوشته‌ی آقای زین العابدین رهنما.

 آن عرب وقتی وارد سپاه ایران می‌شود ((می‌گوید که من دیدم‌، سپاه ایران در صفوفی بسیار منظم، لباس‌هایی بسیار فاخر و با خط و خطوط ابریشم و بسیار زیبا ایستاده بودند. وقتی من وارد خیمه فرمانده‌ی سپاه ایرا ن شدم‌، دیدم که افسرانی دور تا دور فرمانده سپاه ایرانی ایستاده‌اند و او نیز بر تختی جواهر نشان نشسته است. می‌گوید که من یک لحظه احساس کردم آن مرد خدای ایرانیان است. مدتی همه‌ی آن‌ها به من خیره شدند. فرش‌هایی که آن جا پهن شده بود، بسیار گران بها و زیبا بود که یکی از آن‌ها را من در تمام مجد و حجاز به چشم ندیده بودم. من با همین دشداشه در مقابل همان مردمی که در لباس‌های فاخر و درخشان و قیمتی غرق بودند، خیلی ناچیز و حقیر جلوه نمودم. فرمانده سپاه ایران به من گفت شما گروه عرب برای طعمه و خوراک مانند سوسماران درنده می‌دوید و کثیف‌ترین و آلوده‌ترین افرادی هستید که می‌توان سراغ گرفت و من نمی خواهم شمشیر‌ها و زوبین‌های سپاهیان من  با اجسام متعفن شما نجس و آلوده شود. در همین حال من چشم به درخشندگی گلابتون‌ها و نقره دوزی‌های آنجا خیره شده بودم)).

اما نقل شده است که رستم فرخ زاد از این سادگی اعراب به فکر فرو می‌رود و سپاه ساسانی سراسر غرور، که متأسفم بگویم که سپاه ساسانی وقتی در حال حرکت به سمت خطوط مرزی بودند در راه از هر روستایی عبور می‌کردند به زنان آن روستا تجاوز می‌کردند که رستم فرخ زاد با مشاهده این موارد زبان به گلایه می‌گشاید و می‌گوید این‌گونه که شما به زنان خودمان تجاوز می‌کنید، اعراب این‌گونه نمی‌کنند. مذاکرات چهار روز به طول می‌انجامد. یک قولی می‌گوید که در طی این چهار روز و رفت و آمد اعراب رستم فرخ‌زاد تحت تأثیر سادگی آنها قرار می‌گیرد و حتی گفته می‌شود که خود وی نیز در این مذاکرات مسلمان شده است. یعنی فرمانده‌ی ارتشی ساسانی که باید بزرگترین مراقب دین زرتشتی باشد، خود تحت تأثیر اسلام قرار می‌گیرد و مسلمان می‌شود.

اعراب دست به یک تاکتیک نظامی می‌زنند و وانمود به عقب نشینی می‌کنند. این باعث می‌شود که سپاه ساسانی که علاقه‌ای به حمله نداشته است و در موضع تدافعی بوده، تحریک به حمله شود و وقتی حمله صورت گیرد اعراب بر سپاه  ایران می‌تازند و در یک جنگ بسیار شدید، به صورتی که اجساد کشته شدگان با زمین هم سطح می شود. ولی با رشادت اعراب و دست کم گرفتن سپاه ساسانی نسبت به اعراب سپاه ساسانی شکست خورده و رستم فرخ زاد کشته می‌شود. وقتی که سپهسالار ارتش ایران کشته می‌شود انسجام سپاه ایران از بین  می‌رود. نبرد بعدی نبرد آسان‌تری است، چون سپاه ایران از هم پاشیده شده است و سپاه اعراب راه خود را به سمت پایتخت اول ساسانی محل نگه داری ذخایر طلا و جواهرات که در تیسفون یا مدائن بوده ادامه می‌دهند و با تصرف پایتخت همه‌ی آن‌ها را به غنیمت می‌گیرند. در این جا ما شاهد دو نبرد دیگر هستیم. نبرد “جلولا” که مجدداً سپاه ایران شکست می‌خورد و آخرین مقاومت سپاه ساسانی در محلی به نام “نهاوند” انجام شد که این آخرین تلاش از بازماندگان سپاه ساسانی است که خود یزدگرد پادشاه ایران در این جنگ شرکت می‌کند. چهار روز تمام خونین‌ترین جنگ صورت می‌گیرد. روز و شب‌، شب و روز‌. به طوری که “عمربن خطاب” خلیفه دوم شب چهارم تا صبح نخوابید و از شدت نگرانی به خود می‌لرزید. ولی صبح خبر پیروزی اعراب و شکست پارسیان را به او می‌رسانند. در این جا اتفاق بسیار تأسف باری رخ می‌دهد. بعد از این حمله عمر از شدت خستگی دستور ترک جنگ را صادر می‌کند و به اعراب دستور بازگشت را می‌دهد اما یکی از فرماندهان عرب به خاطر تعصبات قومی و چشم وهم‌شچمی با قبیله دیگر عربی از دستور عمر سرپیچی می‌کند و به طور خود سرانه حمله خود را به قلب سرزمین پارس ادامه می‌دهد و آن کسی نیست جز “ابو موسی عشعری”. همان کسی که بعد‌ها توسط عمروعاص فریب می‌خورد و امام علی (علیه السلام) را بعد از جنگ صفین از حکومت برکنار می‌کند. اما اعراب در موقع مواجهه شدن با شمشیر‌های ایرانی در ابتدا می‌گفتند یا مسلمان شوید و از حقوق مسلمانی بهره ببرید یا بجنگید که در صورت تصرف‌، زنانتان را کنیز و مردان را غلام و شهرتان را در اختیار می گیریم. یا صلح کنید ما وارد می شویم اما زنان و فرزندانتان در امان هستند و می‌توانید در دین خود باقی بمانید اما باید جزیه و سکه بپردازید. که معمولاً شهر‌های ما یکی پس از دیگری به صلح فتح می‌شود. در اینجا اتفاق جالبی می‌افتد. بعضی از سپهسالاران ایرانی در صورت امان خواستن به خود و فرزندانشان و یا بعضی ایرانیان‌، خود را شبانه به سپاه اعراب می‌رسانند و برای دریافت جاه و مقام راهنمای سپاه اعراب می‌شوند و به آن‌ها می‌گویند که از کدام گذرگاه‌ها می‌شود به داخل شهر وارد شد. بسیاری از شهر‌های ما با همکاری خود ایرانی‌ها تصرف گردید.

یکی از آن‌ها شخصی است به نام “هرمزان” که به “ابو‌موسی عشعری” فرمانده اعراب می‌گوید‌: ایران به منزله‌ی پرنده‌ای است که دو بال برافراشته دارد. اگر هر کدام از بال ها را شکستی، بال دیگر بار را به دوش می‌کشد. اما اگر قلب سرزمین فارس را به تصرف در آوری هر دو بال را نیز در اختیار خود خواهی گرفت. فارس و جنوب ایران یک بال‌، گیلان و آذربایجان نیز یک بال. اما اصفهان قلب سرزمین پارس است که البته آن روز یزد و چهار محال بختیاری جز اصفهان بوده‌، با نام اسپاهان که بعد از تصرف آن توسط اعراب به اصفهان تغییر نام داده است. اصفهان به صلح فتح می‌شود، به جز یک منطقه به نام “گی” که به جنگ فتح می شود و اعراب نام آن را به “جی” تغییر دادند. در هیچ یک از مراحل حمله اعراب به ایران ما حضور هیچ کدام از اهل بیت پیامبر (ص) را نداریم. تنها کسی که من در تاریخ نام آن را خواندم “عمّار بن یاسر” است که در همان حمله اول عمر به ایران از کار برکنار می‌گردند. ولی هیچ کدام از امامان شیعه در این حمله شرکت نداشتند. بنا‌بر قولی عمر خلیفه دوم به دست یک ایرانی به نام ابو لولو کشته می‌شود. فتح نهایی ایران در زمان عثمان انجام می‌گیرد.

ادامه دارد...

برگرفته از: صاحب نیوز

Answer 2

چگونه شیعه وارد ایران شد؟(بخش دوم)

 در زمان حکومت امام علی (ع) بعد از عثمان حاکم ناحیه‌ی “غور” در افغانستان کنونی به دست امام علی (ع) مسلمان می‌شود. شخصی است به نام “شنسب” که ناحیه غور و بامیان شیعه آن امام می‌شوند. اکنون نیز بامیان بعد از ۱۳۰۰ سال که این همه ‌حکومت سنی مذهب در ایران حکومت کرد.‌کماکان شیعه باقی ماند و هیچ گاه نیز در زمان حکومت بنی امیه که به امام علی (ع) لعن می‌گفتند، آن جا نگفتند و همیشه بر این امر افتخار  می‌کردند که همه جا لعن  می‌گویند، الا غور. آن شهر به زور شمشیر فتح نشد. همه‌ی افغانستان سنی مذهب است و اکنون نیز به دست طالبان، وهابی‌ها و القاعده است ولی بامیان شیعه مذهب.

 در زمان حکومت امام علی (ع) بعد از عثمان ما هیچ گونه حمله به هیچ یک از شهر‌های ایرانی نداریم. هر کس در زمان ایشان مسلمان شده است، صرفاً با نامه و سفیر بوده است. ولی متاسفانه بعد از شهادت امام علی (ع) و روی کار آمدن بنی‌امیه وضعیت در ایران دشوار‌تر می‌شود. چون اعرابی که در ایران بر مسند قدرت می‌نشینند، همان روحیه جاهلیت عربی و تعصبات قومی شدت گرفت. ایرانی‌ها حق نداشتند در صف اول نماز بخوانند. چون در روایتی از پیامبر نقل شده است‌: اگر مسلمانان بدانند صف اول نماز چه فضیلتی دارد بر روی هم‌شمشیر می‌کشیدند برای نشستن در صف اول. بنابراین ایرانی‌ها در حضور اعراب حق نداشتند در صف اول نماز بایستند. از ایرانیان دختر می‌گرفتند ولی به ایرانیان دختر نمی‌دادند. اموال بیت‌المال را به عدالت تقسیم نمی‌کردند. مثلاً اگر قرار بود از بیت المال به مسلمانان ۱۰ سکه بدهند، به ایرانی‌ها سکه‌ای نمی‌دادند یا تنها ۱ سکه می‌دادند. بر عکس آن چیزی را که عوام فکر می‌کنند اعراب نمی‌خواستند ما مسلمان شویم.

 چرا؟ چون آن ها جزیه می‌خواستند. حتی بنی‌امیه از تازه‌مسلمان‌ها نیز جزیه می‌گرفت که این خلاف شرع اسلام است. در زمان بنی امیه خلفای آن‌ها با بهانه تراشی و توطئه به عمد به شهر‌های ایرانی مجدداً حمله کردند. مخصوصاً شهر‌هایی که به صلح فتح شده بود. چرا؟ چون می‌خواستند قرار داد‌های جدیدی را وضع کنند. مجدداً غنائم و سکه و کنیز به دست آوردند. شخصی به نام “قتیبه بن مسلم” که حاکم اموی در خراسان بود و آن زمان بخارا که جزء ایران بود‌، در آن زمان مسلمان نبودند و هر کدام به دین خود بودند و مسلمان هم نمی‌شدند. در آن زمان دویست هزار عرب به مناطق خوش آب و هوای خراسان مهاجرت کردند. در ابتدا سپاه اعراب که حمله نمود آن‌ها به ظاهر اسلام آوردند، اما بعد از بازگشت سپاه اعراب آن‌ها مجدداً دین خود را ظاهر کردند. اعراب در مجموع سه بار به خراسان حمله نمود. “قتیبه بن مسلم” حاکم اموی اجبار نمود که تمام اهالی بخارا باید نیمی از خانه های خود را در اختیار یک عرب قرار دهد که آن عرب به صورت دائم بر زندگی آن شخص نظارت کند که آن شخص حتماً نماز خوانده و مسلمان باشد. حالا شما فکر کنید آیا می‌شود یک نفر بیاید در خانه شما ساکن شود و بر زن و فرزند خانواده نظارت داشته باشد. ایرانی‌ها باز هم قبول نکردند و خانه‌های خود را ترک کردند و آن‌ها را تحویل اعراب دادند و در خارج از شهر هفتصد کوشک ساختند و در آنجا اقامت گزیدند. یعنی حتماً می‌گفتند که به زور شمشیر باید مسلمان شوید و هم جزیه بدهید و هم آن‌ها را به اسم موالی یا آزاد شده تحقیر می‌نمودند. به غیر از حاکمی به نام “عمر بن عبد العزیز” که جزیه را از مسلمانان برداشت که البته بعد از مرگ او مجدداً جزیه را بر مسلمانان وضع کردند. در دوران بنی‌امیه و در حکومت یزید شورشی به فرماندهی فرزند “ابو عبید ثقفی” به نام “مختار ثقفی” که گرایشات شیعی داشت در عراق صورت گرفت که ۱۸ ماه بیشتر طول نکشید. مختار توسط “مصعب بن زبیر” کشته می‌شود اما تعدادی از ایرانیان که در سپاه مختار بودند و شیعه هم بودند به ایران آمدند و در خراسان فرقه‌ی شیعی مذهب “کیسانیه” را ایجاد نمودند. مورخ این واقعه حمزه‌ی اصفهانی است و همچنین بنی‌هاشم که از دست بنی‌امیه می‌گریختند به ایران می‌آمدند که بیشتر در مناطق شمالی ایران ساکن می‌شدند.

به خاطر این‌که آن‌جا با توجه به موانع طبیعی‌ مانند کوه‌ها و جنگل‌ها دست سپاه اعراب به آن جا نرسیده بود. مانند شخصی به نام “زید ابن علی” (علیه السلام) و یحیی بن زید بن علی (علیه السلام) که ضد بنی امیه قیام کرده بودند و به شهادت رسیده بودند و یاران آن‌ها به این منطقه فرار می‌کردند. منطقه شمال ایران به علت وجود مواضع طبیعی مسلمان نشده بودند و از سپاه اعراب در امان بودند. تا بعد از حدود دو قرن به دست همین شیعیان فراری که به آنجا وارد شدند، مسلمان و شیعه شدند. اصلاً هیچ گاه سنی نبودند. آن‌ها در آن‌جا حکومت شیعه مذهب ایجاد نمودند و شخصی به نام “داعی کبیر” و “داعی صغیر” در آن جا حکومت شیعه مذهب ایجاد کردند. مردم اهالی گیلان و دیلم بدون شمشیر و صرفاً با مشاهده منش این افراد که هیچ تبعیضی قائل نبودند و با ایرانی‌ها برادرانه رفتار می‌کردند و هم‌چنین تشریح قیام امام حسین (علیه السلام)، شیعه شدند. در آنجا حکومت مقتدر و قدرتمند “آل‌بویه” شکل گرفت. عوام فکر می کنند که ما در زمان صفویه شیعه شده ایم. خیر در زمان صفویه مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد. مثلاً قیام ابومسلم که منجر به سقوط امویان شد، نشان از این مسئله دارد که یکی از ایرانیان در قیام ابومسلم می‌گوید‌: ما تعجب می‌کنیم مگر می‌شود مسلملنان اهل بیت پیامبر باشند اما  از کسانی غیر از اهل‌بیت را خلیفه بگذارند. در کل ایرانیان از تبعیض و تعصب و نابرابری اعراب گریزان بودند. تنها عضوی از اهل بیت که در ایران پا گذاشتند امام رضا (علیه السلام) است و با آمدن ایشان اسلام ناب وارد ایران شد و حتی بعد از شهادت امام رضا (علیه السلام) یاران ایشان در ایران پراکنده شدند و شیعه در همه جا گسترش یافت.

تا اینکه می‌رسیم به حمله‌ی مغولان به ایران و پایان خلافت اهل سنت در ایران که خلافت اهل سنت به مصر منتقل می‌شود. شیعه تازه سر بر آورد. شیعه‌ای که تا آن موقع پنهانی بود و با هرج و مرج مغولان آشکار گردید. بعد از مغولان ایلخانان که همان نوادگان مغولان هستند حتی در ایران شیعه می‌شوند و بعد هم شاه اسماعیل صفوی که شاگرد روحانی بزرگی به نام آیت ا… گیلانی بوده است شیعه می‌شود. شیعه ایرانی از شمال سر برآورد و توسط سربازان ترک قزلباش در دوران حکومت شاه اسماعیل گسترش یافت که البته حمله‌ی ترکان عثمانی سنی مذهب هم در گسترش شیعه برای مقابله با آن‌ها بسیار موثر بود. حتی در زمان پادشاه عثمانی شاه سلطان سلیمان در پی تهاجم به ایران‌، ترکان عثمانی تا کاشان پیشروی کردند و عراق کنونی و غرب کشور تمام به دست ترکان سنی مذهب عثمانی افتاد که اگر نبود ایران شیعی قطعاً بیش از نیمی از ایران اکنون در دست ترکیه بود و ما هم اکنون ترک عثمانی بودیم.

برگرفته از: صاحب نیوز

Answer 3

ایرانیان چگونه شیعه شدند؟
سابقه دین اسلام در سرزمین ایران به عصر حیات «پیامبر اکرم(ص)» و نامه آن حضرت به «خسرو پرویز» شاه ایران برمی‏گردد؛ و ورود رسمی این دین به این سرزمین، به سال 16 هجری و در زمان حکومت «عمر بن خطاب» خلیفه دوم.
اما سؤال اساسی این است که به رغم ورود اسلام به ایران در دوره خلفا و همچنین به رغم آنکه ایرانیان قرون اولیه، اکثراً جزو اهل سنت بودند، چگونه شد که هم اینک شاهد اکثریت ایرانیان شیعی هستیم؟
به نوشته نویسنده وبلاگ وبلاگ انرژی هسته ای در این مطلب بحث کلامی مطرح نیست. بلکه از دیدگاه "جامعه‏ شناسی تاریخی" بررسی می‏ کنیم که چه تحولاتی باعث شد که اکثر ایرانیان، شیعه شوند.
در خصوص سؤال فوق دو دسته پاسخ ارائه شده است:
1. پاسخ های نادرست و افسانه‏ ای
2. پاسخ صحیح و منطقی

در اینجا ضمن طرح چند پاسخ افسانه‏ ای و نقد آنها، در انتها پاسخ صحیح را ارائه خواهیم کرد.
1. پاسخ‏ های نادرست و افسانه‏ ای:
1 ـ 1. ازدواج امام حسین (ع) با شهربانو دختر یزدگرد سوم از سلسله ساسانی، باعث علاقه ایرانیان به اهل بیت(ع) و در نتیجه تشیع ایرانیان شده است.
نقد این پاسخ:
اولاً: اساس چنین داستانی صحیح نیست.
ثانیاً: لازمه‏ی صحت این داستان آن است که ایرانیان می‏بایست به خود سلسله ساسانیان علاقه داشته باشند، تا به دامادشان هم علاقه داشته باشند. در حالی که ایرانیان اجازه داده‏اند تا این سلسله براحتی فرو بپاشد و حتی یزدگرد نیز پا به فرار گذاشت و در شهرهای مختلف ایران آواره بود تا این که سرانجام توسط "آسیابانی ایرانی" در "مرو" کشته شد.
ثالثاً: پاسخ دیگری هم شهید مطهری می‏دهد و آن اینکه تعدادی از امویان هم با ساسانیان پیوند زناشویی بستند. پس چرا ایرانیان نسبت به امویان علاقه‏مند نشدند؟
2 ـ 1. ایرانیان در اصل ضد اعراب، ضد اسلام و ضد مسلمانان بوده‏اند. وقتی ایران توسط مسلمانان فتح شد، ایرانیان مجبور بودند در ظاهر بگویند ما مسلمان شده‏ایم و الا کشته می‏شدند یا باید جریمه می‏پرداختند. لذا در ظاهر اسلام را قبول می‏کردند اما در واقع همان عقاید زرتشتی‏گری و عقاید قبل از اسلام خود را حفظ کردند و ادامه دادند لکن تحت عنوان شیعه. پس تشیع، مذهبی است که در اصل به دست ایرانیان ساخته شده و ربطی به اسلام ندارد، بلکه مذهبی ایرانی است.
نقد این پاسخ:
اولاً: این نظریه زمانی می‏تواند صحیح باشد که رهبران اصلی شیعه ایرانی باشند؛ در حالی که همه رهبران اصلی شیعه که ائمه معصومین علیهم السلام هستند، عرب هستند.
ثانیاً: این نظریه در صورتی صحیح است که شیعیان اولیه همه ایرانی باشند در حالی که جز تعداد کمی از شیعیان اولیه ـ نظیر «جناب سلمان فارسی» ـ غالب شیعیان از عرب‏ها بودند.
ثالثاً: نظریه فوق وقتی می‏تواند صحیح باشد که منابع و متون اصلی شیعه با سایر مسلمانان تفاوت می‏داشت و می‏بایست این تفاوت در منابع ایرانی خود را نشان دهد. در حالی که اینطور نیست. اولین منبع اصلی مسلمان قرآن کریم است که شیعه و غیر شیعه به آن اعتقاد دارند. دومین منبع سنت است. اجماع هم به همان کتاب و سنت برمی‏گردد و عقل به مستقلات عقلیه باز می‏گردد که اختصاص به ایرانیان ندارد بلکه مربوط به همه است.
رابعاً: نظریه فوق وقتی می‏توانست قرین واقع باشد که ایرانیان از همان قرون اولیه تماماً شیعه باشند. در حالی که ایرانیان در این دوره‏ها غالباً غیر شیعه بوده و به اسلام اهل سنت گرایش داشتند و اکثر رهبران اهل سنت هم از ایرانیان بودند. همچنین مؤلفان متون دینی اهل سنت اکثراً ایرانی هستند و این نکته‏ای است که شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران می‏آورد.
خامساً: رهبران و دانشمندان شعیه تا قرن دهم اکثراً غیرایرانی بودند و خارج از ایران زندگی می‏کردند. «شیخ مفید»، «سید مرتضی»، «محقق حلی»، «شهید اول و ثانی» و علمای جبل عامل که بعدها به دعوت صفویه به ایران آمدند و همچنین «محقق کرکی» که حوزه‏های علمیه شیعه را در ایران و عراق و مناطق دیگر گسترش داد، همه غیرایرانی بودند. این نکته صحیح است که فرهنگ، زبان و زمان و مکان و رسم و عادات در آموزه‏های مذهبی تأثیرگذار است. اما اینگونه نیست که این عوامل سبب شوند یک مذهب تشیع خاص ایرانیان تأسیس شده باشد. اتفاقاً فقه شیعی بر عنصر زمان و مکان، تاریخ و غیره تأکید فراوان دارد. بنابراین، تأثیر و تاثر قابل انکار نیست ولی مسأله نمی‏تواند تعیین کننده باشد.
برخی آموزه‏ های فلسفی قبل از اسلام به بعد از اسلام هم منتقل شده است. بعضی از عادات و داستان‏ها هم منتقل شده است. در واقع ایرانیان برخی از میراث‏های خود را حفظ کرده‏اند، اما آن را هرگز جزیی از تشیع ندانسته‏اند. بلکه یکسری از این مسائل مربوط به آداب و رسوم ملی ماست که ربطی به تشیع ندارد. مثل زبان فارسی، عید نوروز و... ایرانیان هیچ گاه زبان فارسی را رها نکردند. زیرا بین اسلام و ایران تضادی نبوده است. بلکه در مواردی که تعارضی وجود داشته، ایرانیان خود به نفع اسلام از آن دست کشیده‏اند و اسلام را مقدم دانسته‏ اند.
3 ـ 1. ایرانیان تا قرن دهم سنی بودند. از آن پس با زور صفویان به شیعه گرایش یافتند. زیرا شاه اسماعیل صفوی وقتی در تبریز تاج گذاری کرد، بسیاری از سنی‏ها را قتل عام نمود.
نقد پاسخ فوق:
اولاً: شاه اسماعیل یک جوان 14 ساله بود و نمی‏توان پذیرفت که وی بدون حمایت شیعیان به قدرت رسیده باشد. زیرا منطقی نیست که حامیان وی از سنی‏ها باشند و علیه مذهب خود، شاه اسماعیل را به نفع مذهب تشیع حمایت کنند. بنابراین، در ایران آن زمان شیعیان زیادی وجود داشته‏اند که صفویه به اتکای آنان توانسته‏اند قدرتی تشکیل دهند و در برابر عثمانی که یک امپراتوری پر قدرت مدعی سنی بود، بایستند و مقابله کنند و در نهایت حکومت تشکیل دهند.
ثانیاً: در تاریخ ثابت نشده است که صفویه با زور شمشیر شیعه را در ایران به وجود آورده باشند. البته به صورت جزیی و موردی، اهل سنت مورد آزار صفویان واقع می‏شدند، چنانکه شیعیان مورد آزار عثمانی‏ها قرار می‏گرفتند. روشن است که عمل هر دو حکومت نادرست و غیراسلامی بوده است.

2. پاسخ صحیح و منطقی:
نخست باید بپذیریم که استقرار و نفوذ یک مذهب در میان یک قوم، امری نه دفعی بلکه به صورت تدریجی است. ما نباید به دنبال تاریخ خاص و معینی باشیم. به نظر می‏رسد از زمانی که اولین ایرانی به تشیع گرایش یافته تا زمانی که تشیع در ایران فراگیر شد و اکثریت ایرانیان را شیعیان تشکیل دادند، حدود 10 قرن به طول انجامیده باشد.
اتفاقاتی که طی 10 قرن اولیه اسلام در ایران به وقوع پیوست باعث فراگیری تشیع در ایران شد که به اجمال می‏توان آنها را اینگونه مرور کرد:
1 ـ 2. نخست آنکه «جناب سلمان» صحابه با وفای پیامبر و اهل بیت، فردی ایرانی و شیعی بود. در یمن نیز ایرانیانی وجود داشتند که متمایل به سمت اهل بیت بودند. یمن توسط حضرت علی (ع) و در زمان حیات رسول اکرم (ص) به اسلام ایمان آورد و اهل یمن از همان زمان با حضرت علی (ع) آشنا شدند؛ در حالی که ساحل خلیج فارس تا یمن تحت نفوذ ایران بود.
2 ـ 2. در دوره خلیفه دوم، وی تبعیض‏هایی بین عرب و عجم قائل شد که موجب آزردگی خاطر ایرانیان گردید. پس از کشته شدن خلیفه دوم به دست یک ایرانی، فرزند وی چند تن از ایرانیان موجود در مدینه را به قتل رساند. اما وقتی حضرت علی(ع) به حکومت رسید اعلام کرد که بین عرب و عجم تفاوتی نیست و عرب هیچ گونه فضلی بر عجم ندارد و این باعث شد تا ایرانیان به حضرت علی(ع) گرایش پیدا کنند. همچنانکه «امام زین العابدین(ع)» با خریدن و آزاد کردن تعداد زیادی از بردگان و بندگان غیر عرب، جمعیت زیادی از موالیان در مدینه ایجاد کرد که محب اهل بیت(ع) بودند.
3 ـ 2. پس از شهادت حسین بن علی(ع) ایرانیان متوجه شدند از اسلام دو قرائت وجود دارد: اسلام یزیدی و اسلام حسینی. بنی امیه با آن سابقه ظلم‏ها و اعمال تبعیض‏ها نمی‏توانست در قلوب ایرانیان جایی داشته باشد و به صورت طبیعی ایرانیان به سوی امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) گرایش پیدا کردند و بعدها در سقوط بنی امیه بیشترین کمک‏ها را نمودند. زیرا بنی عباس با شعار حمایت از آل محمد (ص) قیام کردند. اما بعد معلوم شد که این جریان نیز با جریان اهل بیت فاصله دارد.
4 ـ 2. در طول تاریخ، برخی از شاگردان امام جعفر صادق و سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ در ایران حضور یافتند و به طور گسترده مکتب اهل بیت(ع) را تبلیغ کرده و ایرانیان را به مذهب آنان دعوت می‏کردند.
5 ـ 2. حضور حضرت امام رضا(ع) در خراسان عامل دیگری است. یکی از دلایلی که «مأمون» می‏خواست امام رضا(ع) را ولیعهد کند، مقابله با عرب‏هایی بود که از برادرش «امین» حمایت می‏کردند. تحلیل وی این بود که با ولایت عهدی امام رضا(ع) هم ایرانیان شیعی را به سوی خود جذب خواهد کرد و هم شیعیان عرب؛ و این باعث تقویت قدرت وی و ضعف امین خواهد شد.
6 ـ 2. بسیاری از امام زادگان از ظلم «منصور دوانیقی» و دیگر خلفای ستمگر به ایران آمدند و پراکندگی آنان در سراسر ایران عامل دیگری در گسترش تشیع در ایران بود. همانطور که حضور «حضرت معصومه(س)» در قم، «حضرت شاه چراغ(ع)» در شیراز و «حضرت عبدالعظیم(ع)» در ری، از دلایل مهم روی آوری مردم ایران به سمت تشیع است.
7 ـ 2. در عصر سلاطین شیعه‏ی آل‏بویه موجبات تبلیغ مکتب اهل بیت(ع) بیش از پیش فراهم شد و کتب مهم شیعی مثل تهذیب، استبصار، کافی و من لایحضره الفقیه در این زمان تألیف شد. بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی و سید رضی توانستند در این عصر اسلام شیعی را به مردم معرفی نمایند.
8 ـ 2. در دوره ایلخانان، حضور علامه حلی به مدت 10 سال در ایران و آزادی وی در بیان احکام و مهارت او در فقه و کلام و نیز تلاش‏های «خواجه نصیر الدین طوسی» عامل دیگری در این زمینه است.
9 ـ 2. حلقه آخر این جریان تاسیس دولت صفویه و اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی و حضور و دعوت از علمای شیعه از سراسر جهان اسلام است. این همه سبب شد تا بالاخره در عصر صفویه پس از طی 10 قرن، اسلام شیعی در ایران گسترش یابد و به صورت یک مکتب و مذهب فراگیر در این کشور معرفی شود.
منبع: مشرق نیوز

برگرفته از: پایگاه شهید آوینی

Answer 4

چگونه شیعه در ایران رشد کرد؟
پیش از بیان پیدایش شیعه در ایران، لازم است در نخستین قدم به مفهوم شیعه توجه کنیم. شیعه به معناى پیرو و در اصطلاح، کسى است که از امام على (ع) پیروى کرده و او را خلیفه بلافصل مى‏داند و دیگران را غاصب این مقام مى‏داند.
در مورد پیدایش شیعه مى‏توان از دو زاویه وارد بحث شد؛ یکى از زاویه شیعه به معناى پیرو على و دیگرى شیعه به معناى جمعیت سیاسى – مذهبى.
1ـ شیعه به معناى پیرو على(ع) از زمان پیامبر(ص) مطرح بود. پیامبر فرمود: «إنّ علیّاً و شیعتَه هم الفائزون یوم القیامة؛(1) على و شیعیانش در روز قیامت پیروز و رستگارند.»
در زمان پیامبر تعدادى به عنوان شیعه و پیرو على (ع) شناخته مى‏شدند که «مقداد بن اسود»، «سلمان فارسى»، «ابوذر غفارى» و «عمار یاسر» در این امر از دیگران سرآمد بودند.(2)
2ـ شیعه به معناى یک جمعیت سیاسى - مذهبى که به خلافت بلافصل على(ع) عقیده داشته باشند، در جریان سقیفه بنى ساعده و پس از رحلت پیامبر شکل گرفت؛ چون در این هنگام برخى از صحابه، حکومت ابوبکر را به رسمیت نشناختند، و به جاى آن خواهان حکومت على (ع)شدند. افزون بر تمامى بنى‌هاشم و زبیر بن عوام، عده‏اى از مهاجران از جمله خالد بن سعید، سلمان فارسى، ابوذر غفارى، مقداد بن اسود، عمار یاسر، بریده اسلمى، و همچنین عده‏اى از انصار از جمله ابوالهیثم بن تیهان، سهل بن حنیف، عثمان بن حنیف، عبداللَّه بن مسعود، زید بن وهب، خزیمة بن ثابت ذوالشهادتین، ابى بن کعب و ابى ایوب انصارى با حکومت ابوبکر به مخالفت برخاستند و خواستار این شدند که قدرت سیاسى جامعه اسلامى به دست امام على قرار گیرد.(3)
این افراد هسته اولیه شیعه به عنوان یک جمعیت سیاسى - مذهبى را تشکیل دادند و سپس افراد دیگرى به آنان ملحق شدند. مرحوم سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، بیش از هفتاد و هفت تن از صحابه پیامبر را نام مى‏برد که این عده به عنوان شیعه على (به معناى دوم) شناخته مى‏شدند(4) سپس در بین تابعین و نسل‏ هاى بعدى شیعه گسترش چشمگیرى یافت.(5)

شیعه در ایران:
از وقتى که اسلام در ایران راه پیدا کرد، به همراه آن اسلام شیعى و سنى در این سرزمین راه یافت؛ چون تشیع و تسنن دو شاخه یا دو قرائت و یا دو جمعیت سیاسى - مذهبى درون خانواده اسلام قرار دارند. امروزه همه شاهدیم که در هر جا اسلام پا گذاشته است، دو جریان سیاسى - مذهبى مذکور حضور دارند. در اکثر کشورهاى اسلامى جمعیت شیعه نسبت به جمعیت سنى کم‏تر است، به جز در چند کشور از جمله ایران، جمهورى آذربایجان، عراق، کویت، بحرین، یمن و لبنان که جمعیت شیعه برابر با اهل سنت، و یا بیشتر است. در ایران قریب به نود درصد مردم شیعه هستند. این پدیده مانند دیگر پدیده‏ هاى مهم اجتماعى از زمینه‏ ها و عوامل گوناگونى پدید آمده که برخى از مهم‏ترین علل بدین شرح است:
1ـ تفاوت در سیاست‏ هاى علوى و اموى در جذب و دفع ایرانیان:
برتری عرب بر عجم از سیاست‏ هاى عمر، خلیفه دوم بود و بعد عثمان آن را ادامه داد.
هنگامى که امام على(ع) حکومت را در دست گرفت، با آنان به عدل رفتار کرد. بعد از آن که بنى‌امیه قدرت را در دست گرفت، سیاست عمر را در پیش گرفت و ایرانیان را شهروند درجه دوم به حساب آورد.
در سیاست عمر و بنى امیه آمده است:
در مدینه نباید ایرانیان باشند؛ زبان ایرانى نباید تکلم گردد؛ از پول بیت المال باید اسراى عرب آزاد شوند، نه ایرانى؛ عرب‏ها از ایرانى‏ها زن بگیرند، ولى به ایرانى‏ها زن ندهند؛ مسلمانان واقعى عرب‏ ها هستند، نه عجم‌ها و ایرانى‏ها. عرب از غیر عرب ارث ببرد، ولى غیر عرب و ایرانى از عرب نباید ارث ببرد؛ کارهاى مشکل و طاقت فرسا را باید ایرانى‏ها انجام دهند، نه عرب‏ها؛ در صف اوّل نماز جماعت باید عرب‏ها باشند، نه غیر عرب؛ امام جماعت و قاضى باید عرب باشد، نه عجم و غیر عرب.(6)
طبیعى است که این سیاست، ایرانى‏ها را به «عُمَر» که از شخصیت‏هاى برجسته اهل سنت به شمار مى‏آید، بدبین مى‏کند. اما امام على (ع) در برابر این سیاست قرار داشت. حضرت با کمال رفق و مدارا با ایرانى‏ها برخورد مى‏کرد که گاهى مورد اعتراض برخى از عرب‏ها قرار مى‏گرفت.
ابن عباس مى‏گوید: یکى از دلائل شکست على (ع) این بود که امتیازات عربى را در نظر نگرفت و عرب‏ها بر حضرت خشمگین شدند.(7) سیاست امام على ایرانیان را به خود جذب نمود.
2ـ قدرت تأثیر گذارى شیعه سیاسى موجود در عراق بر ایران:
آن گاه که کوفه مرکز خلافت امام على شد و عراقى‏ها از حکومت امام دفاع و در برابر معاویه ایستادگى کردند، بسیارى از یاران حضرت از نظر اعتقادى شیعه نبودند، ولى از نظر سیاسى شیعه على بودند.
تشیع سیاسى عراقى‏ها زمینه‏ اى شد براى تشیع اعتقادى در عراق و مناطقى که از نظر تشکیلات سیاسى زیر نظر عراق بود. (در دوره بنى امیه تمامى مناطق ایران زیر نظر استاندارى کوفه اداره مى‏شد). افزون بر این مهاجرت طایفه اشعرى‏ها به قم، موجب شد قمى‏ها شیعه شوند.
شهر قم را باید نخستین شهر شیعی دانست. شهر قم از شهرهایی بود که در سال 23 هجری به دست اعراب و با فرماندهی ابوموسی اشعری فتح گردید و مردم آن به اسلام گرویدند. پس از گذشت شصت سال این شهر و اطراف آن توسط قبیله اشعری که از اهالی کوفه بودند، به عنوان پناهگاهی امن برگزیده شد و آنان از ترس حجاج، حاکم بنی‌امیه در عراق، از کوفه به عنوان پناهگاه به قم آمدند.(8)
برخی از مورخان علت آمدن اشعریان را به قم این گونه نوشته‌اند: «عبدالرحمان بن محمد بن اشعث» امارت سجستان را از ناحیه حجاج بر عهده داشت، پس از خروج (شورش) وی بر حجاج و شکست او، به کابل گریخت؛ فرزندان سعد بن مالک بن عامر اشعری به نام‌های عبدالرحمان و عبدالله و احوص و اسحاق و نعیم که در شمار لشکر ابن اشعث بودند، از وی جدا شده و در اطراف قم ساکن شدند. به دنبال آن بستگان و عموزادگانشان نیز به قم آمدند و بر این منطقه تسلط یافتند؛ عبدالله فرزند بزرگ سعد بود. وی پسری داشت که شیعه امامی بود و در کوفه رشد یافته بود. او هم از کوفه به قم آمد و می‌توان گفت که او افکار تشیع را به قم انتقال داد.(9)
پسر عبدالله بن سعد اولین کسی بود که پیرو امام صادق (ع) شد. به احتمال زیاد او «عیسی بن عبدالله» است، که از امام صادق و امام کاظم (ع) روایت نقل کرده و همچنین سؤالاتی را برای امام رضا (ع) فرستاده است. به نظر می‌رسد دیگر افراد این قبیله از او پیروی کرده باشند.(10)
پس از عیسی بن عبدالله فرزندش «محمد بن عیسی» رهبری اشعریان را عهده‌دار شد. وی امام رضا (ع) را دید و از حضرت جواد (ع) روایت نقل کرد؛ پس از محمد پسرش «احمد بن محمد بن عیسی» رهبری را به دست گرفت. احمد با حضرت رضا و حضرت جواد و امام‌هاد ی(ع) ملاقات کرد.
بدین ترتیب قم به عنوان مرکز عمده حدیث امامی که در ابتدا در کوفه روایت می‌شد، مرکزی برای تشیع شناخته شد. کمک قم در رشد مذهب شیعه امامی به لحاظ پناهگاه اصلی دانشمندان محدث امامی و به دلیل پیروی از امامان (ع) مؤثر بوده است.(11)
انشعاباتی که در کوفه میان شیعیان پدید آمد، هیچ‌ کدام در بین شیعیان قم دیده نشده است، بدین ترتیب قم به عنوان مرکز عمده حدیث و شیعیان امامی درآمد. کمک قم در رشد شیعه امامی، هم به لحاظ پناهگاه اصلی دانشمندان محدث امامی و هم به دلیل پیروی بی شائبه از امامان شیعه اثری به سزا داشته است.(12)
در قرن چهارم که بغداد مرکز علمای شیعی شد، تلاش‌های عالمانه شیخ مفید، شیخ طوسی و دیگران سبب شد برخی از مناطق ایران همانند ری و جبال به تشیع گرایش پیدا کنند.
فعالیت‌های علامه حلی در اوضاع سیاسی ایران در زمان سلطان مغول «اولجایتو» تأثیر گذاشت و او به مذهب تشیع گرایش پیدا کرد و از سال 707 هجری قمری در ایران مذهب شیعه اثنا عشری رسم شد.
3ـ محبوبیت علویان در ایران، مظلومیت آنان و مهاجرت سادات علوی به ایران نیز، زمینه‌ساز گسترش شیعه در ایران است.
4ـ کمک‌های شایان امامان به ایرانی‌ها در رفع تبعیض و ظلم بر آنان در این رویکرد مؤثر است.
5ـ پیدایش سنی‌های معتدل و دوستدار اهل بیت که از اینها برخی تعبیر کرده‌اند به سنی دوازده امامی.(13) آنان هم به خلافت خلفای راشدین عقیده داشتند و هم به امامت دوازده امام
6ـ حکومت صفویه و تلاش عالمان شیعی جبل عامل و...(14)
در قرن سوم، مردم گیلان بر اثر ظلم و ستم کارگزاران طاهریان، علیه آنان قیام کردند و جابر بن‌هارون را که در آن نواحی، فرمانروا بود، از آن جا بیرون کردند. رهبران این قیام، محمد و جعفر، از اهالی دیلم، شیعه بودند. دیلمیان برای استواربخشی قدرت خود، تصمیم گرفتند از علویان دعوت کنند. آنان به سراغ «محمد بن ابراهیم» رفتند که نپذیرفت و «حسن بن زید حسنی» را به آنان معرفی کرد. «حسن بن زید» که بعدها به نام داعی اوّل یا داعی کبیر لقب یافت،‌دعوت آنان را پذیرفت و به سوی طبرستان رفت. با رفتن وی به آن نواحی، عده‌ای از مردم غیر مسلمان نیز به دست او مسلمان شدند. او از دیلم روانه شرق مازندران شد و ضمن درگیری با حاکمان طاهری، موفّق شد بر منطقة مازندران تسلط یابد و بعد از پیروزی، در آمل استقرار یافت. پس از آن، آمل، ساری و گرگان، به ضمیمة گیلان و دیلم، جزو مناطقی بودند که مدت بیست سال توسط علویان اداره می‌شد.
دولت علویان طبرستان، نخستین دولتی علوی بود که در شرق اسلامی، به دور از تأیید خلفای عباسی تشکیل شد.(15) در حقیقت این نخستین بار بود که علویان پس از قیام‌های طولانی در مناطق مختلف، توانسته بودند دولتی را تشکیل دهند.(16)
عقیده «حسن بن زید» را تشیع زیدی دانسته‌اند، اما برخی از منابع وی را از علمای شیعه و والیان امامیه به حساب آورده‌اند.(17)
آنان از سال 250 تا 345 بر طبرستان حکومت کردند.(18)
عده‌ای بر این باورند که اولین سلسلة دوازده امامی ایرانی، باوندیان(19)، حاکم در مازندران، در دورة سلجوقی بودند که به عنوان پناه دهنده به عالمان امامی، عمل می‌کردند.(20)
برخی آل‌بویه را به عنوان نخستین سلسلة شیعة دوازده امامی ایرانی به شمار آورده‌اند. کسانی که در آغاز بیشتر زیدی بودند و بعد از مدتی در صدد حمایت از معتزله و شیعه برآمدند.(20)

دومین حکومت مقتدر شیعی در ایران
آل‌بویه، فرزندان ابوشجاع (که برخی نسب آنان را به شاپور پادشاه ساسانی می‌رسانند) دولت مقتدر شیعی را در بخش بزرگی از ایران و عراق تشکیل دادند. بویهیان در سال 322 وارد شیراز شده،‌ آنجا را مقر حکومت آتی خود قرار دادند. آل بویه پس از تثبیت حکومت خود در فارس و خوزستان، به سوی بغداد حرکت کردند. سرانجام در سال 334 معزّالدوله وارد بغداد شد و بر خلیفه بغداد چیره گردید.(21)
سلطة آنان بر بغداد، از عوامل مهم گسترش تشیع در قرن چهارم است. البته پیش از آمدن آنان به بغداد، تشیع در آن جا نفوذ داشت، که بدون چنین نیرویی، آل‌بویه نمی‌توانستند در این شهر دوام بیاورند.(22)
در تشیع آل بویه تردیدی نیست، ولی در اینکه زیدی بودند یا امامی، به صورت قطعی نمی‌توان نظر داد. به نظر می‌رسد نخستین فرمانروایان آنان زیدی باشند(23) اما سپس به مذهب اثنی عشری گرایش پیدا کردند. رکن‌الدوله با شیخ صدوق مناسبات گرمی داشته است.
نوشتن برخی از شعارهای شیعی به دستور معزّالدوله در سال 351 بر در مساجد، حکایت از تشیع امامی وی دارد.(24)
در سایه حکومت 113 سالة آل‌بویه، شیعیان توانستند با آزادی نسبی موجود، دامنه‌های افکار شیعی را توسعه داده، عقاید و احادیث خود را در قالب کتاب‌ها و رساله‌ها تدوین و عرضه کنند.
از پدیده‌های مهم این دوران را می‌توان برگزاری مراسم گرامیداشت عاشورا در بغداد در سال 352 از سوی معزّالدوله برشمرد. در کنار این مراسم، مراسم بزرگداشت روز غدیر نیز با شکوه تمام برگزار شد، بنابر این نباید در گرایش امامی معزّالدوله تردید کرد.(25)

پی نوشت:
1. مجلسى، بحار الانوار، ج 27، ص 143
2. سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج 2، ص 27
3. همان، ص 27
4. همان، ص 27
5. همان، ص 30، به قول ذهبى در کتاب میزان الاعتدال، اگر شیعیان نبودند، تمام آثار پیامبر محو و نابود شده بود
6. اسرار آل محمد، سلیم بن قیس هلالى، ص 620
7. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 16، ص 23، و 24
8. مقالات تاریخی، رسول جعفریان، دفتر اوّل، ص 276
9. معجم البلدان، شهاب‌الدین یاقوت الحموی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ج 4، ص 450 ـ 451
10. مقالات تاریخی، ص 277 ـ 279
11. همان، ص 280 ـ 279
12. همان، ص 279
13. تاریخ تشیع در ایران، رسول جعفریان، ج 2، ص 725 ـ 728
14. همان
15. همان
16. همان، ص 297
17. همان، ص 292
18. تاریخ جنبش‌های مذهبی در ایران، ج 2، ص 792، عبدالرفیع حقیقت
19. باوندان منسوب به «آل باوند» سلسله‌ای از امیران مازندران بودند که احتمالاً از نوادگان قبادشاه ساسانی هستند. رک: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 1، ص 585
20. همان، ص 285
21. تاریخ تشیع در ایران، ج 1، ص 359 ـ 360؛ تاریخ جنبش‌های مذهبی ایران، ج 2، ص 792
22. تاریخ تشیع در ایران، ج 1، ص 361
23. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 1، ص 640
24. تاریخ تشیع در ایران، ج 1، ص 362 ـ 363؛ الکامل، ج 8، ص 542
25. تاریخ تشیع، ص 364 ـ‌367

برگرفته از: پاسخگو